Sree Valmiki Ramayana
Uttara Kanda
(Book 7)
Book 7
Chapter 1
1 prāptarājasya rāmasya rākṣasānāṃ vadhe kṛte
ājagmur ṛṣayaḥ sarve rāghavaṃ pratinanditum
2 kauśiko 'tha yavakrītā raubhyaś cyavana eva ca
kaṇvo medhātitheḥ putraḥ pūrvasyāṃ diśi ye śritāḥ
3 svastyātreyaś ca bhagavān namuciḥ pramucus tathā
ājagmus te sahāgastyā ye śritā dakṣiṇāṃ diśam
4 pṛṣadguḥ kavaṣo dhaumyo raudreyaś ca mahān ṛṣiḥ
te 'py ājagmuḥ saśiṣyā vai ye śritāḥ paścimāṃ diśam
5 vasiṣṭhaḥ kaśyapo 'thātrir viśvāmitro 'tha gautamaḥ
jamadagnir bharadvājas te 'pi saptamaharṣayaḥ
6 saṃprāpyaite mahātmāno rāghavasya niveśanam
viṣṭhitāḥ pratihārārthaṃ hutāśanasamaprabhāḥ
7 pratihāras tatas tūrṇam agastyavacanād atha
samīpaṃ rāghavasyāśu praviveśa mahātmanaḥ
8 sa rāmaṃ dṛśya sahasā pūrṇacandrasamadyutim
agastyaṃ kathayām āsa saṃprātam ṛṣibhiḥ saha
9 śrutvā prāptān munīṃs tāṃs tu bālasūryasamaprabhān
tadovāca nṛpo dvāḥsthaṃ praveśaya yathāsukham
10 dṛṣṭvā prāptān munīṃs tāṃs tu pratyutthāya kṛtāñjaliḥ
rāmo 'bhivādya prayata āsanāny ādideśa ha
11 teṣu kāñcanacitreṣu svāstrīrṇeṣu sukheṣu ca
yathārham upaviṣṭās te āsaneṣv ṛṣipuṃgavāḥ
12 rāmeṇa kuśalaṃ pṛṣṭhāḥ saśiṣyāḥ sapurogamāḥ
maharṣayo vedavido rāmaṃ vacanam abruvan
13 kuśalaṃ no mahābāho sarvatra raghunandana
tvāṃ tu diṣṭyā kuśalinaṃ paśyāmo hataśātravam
14 na hi bhāraḥ sa te rāma rāvaṇo rākṣaseśvaraḥ
sadhanus tvaṃ hi lokāṃs trīn vijayethā na saṃśayaḥ
15 diṣṭyā tvayā hato rāma rāvaṇaḥ putrapautravān
diṣṭyā vijayinaṃ tvādya paśyāmaḥ saha bhāryayā
16 diṣṭyā prahasto vikaṭo virūpākṣo mahodaraḥ
akampanaś ca durdharṣo nihatās te niśācarāḥ
17 yasya pramāṇād vipulaṃ pramāṇaṃ neha vidyate
diṣṭyā te samare rāma kumbhakarṇo nipātitaḥ
18 diṣṭyā tvaṃ rākṣasendreṇa dvandvayuddham upāgataḥ
devatānām avadhyena vijayaṃ prāptavān asi
19 saṃkhye tasya na kiṃ cit tu rāvaṇasya parābhavaḥ
dvandvayuddham anuprāpto diṣṭyā te rāvaṇir hataḥ
20 diṣṭyā tasya mahābāho kālasyevābhidhāvataḥ
muktaḥ suraripor vīra prāptaś ca vijayas tvayā
21 vismayas tv eṣa naḥ saumya saṃśrutyendrajitaṃ hatam
avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ mahāmāyādharo yudhi
22 dattvā puṇyām imāṃ vīra saumyām abhayadakṣiṇām
diṣṭyā vardhasi kākutstha jayenāmitrakarśana
23 śrutvā tu vacanaṃ teṣām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
vismayaṃ paramaṃ gatvā rāmaḥ prāñjalir abravīt
24 bhavantaḥ kumbhakarṇaṃ ca rāvaṇaṃ ca niśācaram
atikramya mahāvīryau kiṃ praśaṃsatha rāvaṇim
25 mahodaraṃ prahastaṃ ca virūpākṣaṃ ca rākṣasaṃ
atikamya mahāvīryān kiṃ praśaṃsatha rāvaṇim
26 kīdṛśo vai prabhāvo 'sya kiṃ balaṃ kaḥ parākramaḥ
kena vā kāraṇenaiṣa rāvaṇād atiricyate
27 śakyaṃ yadi mayā śrotuṃ na khalv ājñāpayāmi vaḥ
yadi guhyaṃ na ced vaktuṃ śrotum icchāmi kathyatām
kathaṃ śakro jitas tena kathaṃ labdhavaraś ca saḥ
ājagmur ṛṣayaḥ sarve rāghavaṃ pratinanditum
2 kauśiko 'tha yavakrītā raubhyaś cyavana eva ca
kaṇvo medhātitheḥ putraḥ pūrvasyāṃ diśi ye śritāḥ
3 svastyātreyaś ca bhagavān namuciḥ pramucus tathā
ājagmus te sahāgastyā ye śritā dakṣiṇāṃ diśam
4 pṛṣadguḥ kavaṣo dhaumyo raudreyaś ca mahān ṛṣiḥ
te 'py ājagmuḥ saśiṣyā vai ye śritāḥ paścimāṃ diśam
5 vasiṣṭhaḥ kaśyapo 'thātrir viśvāmitro 'tha gautamaḥ
jamadagnir bharadvājas te 'pi saptamaharṣayaḥ
6 saṃprāpyaite mahātmāno rāghavasya niveśanam
viṣṭhitāḥ pratihārārthaṃ hutāśanasamaprabhāḥ
7 pratihāras tatas tūrṇam agastyavacanād atha
samīpaṃ rāghavasyāśu praviveśa mahātmanaḥ
8 sa rāmaṃ dṛśya sahasā pūrṇacandrasamadyutim
agastyaṃ kathayām āsa saṃprātam ṛṣibhiḥ saha
9 śrutvā prāptān munīṃs tāṃs tu bālasūryasamaprabhān
tadovāca nṛpo dvāḥsthaṃ praveśaya yathāsukham
10 dṛṣṭvā prāptān munīṃs tāṃs tu pratyutthāya kṛtāñjaliḥ
rāmo 'bhivādya prayata āsanāny ādideśa ha
11 teṣu kāñcanacitreṣu svāstrīrṇeṣu sukheṣu ca
yathārham upaviṣṭās te āsaneṣv ṛṣipuṃgavāḥ
12 rāmeṇa kuśalaṃ pṛṣṭhāḥ saśiṣyāḥ sapurogamāḥ
maharṣayo vedavido rāmaṃ vacanam abruvan
13 kuśalaṃ no mahābāho sarvatra raghunandana
tvāṃ tu diṣṭyā kuśalinaṃ paśyāmo hataśātravam
14 na hi bhāraḥ sa te rāma rāvaṇo rākṣaseśvaraḥ
sadhanus tvaṃ hi lokāṃs trīn vijayethā na saṃśayaḥ
15 diṣṭyā tvayā hato rāma rāvaṇaḥ putrapautravān
diṣṭyā vijayinaṃ tvādya paśyāmaḥ saha bhāryayā
16 diṣṭyā prahasto vikaṭo virūpākṣo mahodaraḥ
akampanaś ca durdharṣo nihatās te niśācarāḥ
17 yasya pramāṇād vipulaṃ pramāṇaṃ neha vidyate
diṣṭyā te samare rāma kumbhakarṇo nipātitaḥ
18 diṣṭyā tvaṃ rākṣasendreṇa dvandvayuddham upāgataḥ
devatānām avadhyena vijayaṃ prāptavān asi
19 saṃkhye tasya na kiṃ cit tu rāvaṇasya parābhavaḥ
dvandvayuddham anuprāpto diṣṭyā te rāvaṇir hataḥ
20 diṣṭyā tasya mahābāho kālasyevābhidhāvataḥ
muktaḥ suraripor vīra prāptaś ca vijayas tvayā
21 vismayas tv eṣa naḥ saumya saṃśrutyendrajitaṃ hatam
avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ mahāmāyādharo yudhi
22 dattvā puṇyām imāṃ vīra saumyām abhayadakṣiṇām
diṣṭyā vardhasi kākutstha jayenāmitrakarśana
23 śrutvā tu vacanaṃ teṣām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
vismayaṃ paramaṃ gatvā rāmaḥ prāñjalir abravīt
24 bhavantaḥ kumbhakarṇaṃ ca rāvaṇaṃ ca niśācaram
atikramya mahāvīryau kiṃ praśaṃsatha rāvaṇim
25 mahodaraṃ prahastaṃ ca virūpākṣaṃ ca rākṣasaṃ
atikamya mahāvīryān kiṃ praśaṃsatha rāvaṇim
26 kīdṛśo vai prabhāvo 'sya kiṃ balaṃ kaḥ parākramaḥ
kena vā kāraṇenaiṣa rāvaṇād atiricyate
27 śakyaṃ yadi mayā śrotuṃ na khalv ājñāpayāmi vaḥ
yadi guhyaṃ na ced vaktuṃ śrotum icchāmi kathyatām
kathaṃ śakro jitas tena kathaṃ labdhavaraś ca saḥ
Book 7
Chapter 2
1 tasya tadvacanaṃ śrutvā rāghavasya mahātmanaḥ
kumbhayonir mahātejā vākyam etad uvāca ha
2 śṛṇu rājan yathāvṛttaṃ yasya tejobalaṃ mahat
jaghāna ca ripūn yuddhe yathāvadhyaś ca śatrubhiḥ
3 ahaṃ te rāvaṇasyedaṃ kulaṃ janma ca rāghava
varapradānaṃ ca tathā tasmai dattaṃ bravīmi te
4 purā kṛtayuge rāma prajāpatisutaḥ prabhuḥ
pulastyo nāma brahmarṣiḥ sākṣād iva pitāmahaḥ
5 nānukīrtyā guṇās tasya dharmataḥ śīlatas tathā
prajāpateḥ putra iti vaktuṃ śakyaṃ hi nāmataḥ
6 sa tu dharmaprasaṅgena meroḥ pārśve mahāgireḥ
tṛṇabindvāśramaṃ gatvā nyavasan munipuṃgavaḥ
7 tapas tepe sa dharmātmā svādhyāyaniyatendriyaḥ
gatvāśramapadaṃ tasya vighnaṃ kurvanti kanyakāḥ
8 devapannagakanyāś ca rājarṣitanayāś ca yāḥ
krīḍantyo 'psarasaś caiva taṃ deśam upapedire
9 sarvartuṣūpabhogyatvād ramyatvāt kānanasya ca
nityaśas tās tu taṃ deśaṃ gatvā krīḍanti kanyakāḥ
10 atha ruṣṭo mahātejā vyājahāra mahāmuniḥ
yā me darśanam āgacchet sā garbhaṃ dhārayiṣyati
11 tās tu sarvāḥ pratigatāḥ śrutvā vākyaṃ mahātmanaḥ
brahmaśāpabhayād bhītās taṃ deśaṃ nopacakramuḥ
12 tṛṇabindos tu rājarṣes tanayā na śṛṇoti tat
gatvāśramapadaṃ tasya vicacāra sunirbhayā
13 tasminn eva tu kāle sa prajāpatyo mahān ṛṣiḥ
svādhyāyam akarot tatra tapasā dyotitaprabhaḥ
14 sā tu vedadhvaniṃ śrutvā dṛṣṭvā caiva tapodhanam
abhavat pāṇḍudehā sā suvyañjitaśarīrajā
15 dṛṣṭvā paramasaṃvignā sā tu tadrūpam ātmanaḥ
idaṃ me kiṃ nv iti jñātvā pitur gatvāgrataḥ sthitāḥ
16 tāṃ tu dṛṣṭvā tathā bhūtāṃ tṛṇabindur athābravīt
kiṃ tam etat tv asadṛśaṃ dhārayasy ātmano vapuḥ
17 sā tu kṛtvāñjaliṃ dīnā kanyovāca tapodhanam
na jāne kāraṇaṃ tāta yena me rūpam īdṛśam
18 kiṃ tu pūrvaṃ gatāsmy ekā maharṣer bhāvitātmanaḥ
pulastyasyāśramaṃ divyam anveṣṭuṃ svasakhījanam
19 na ca paśyāmy ahaṃ tatra kāṃ cid apy āgatāṃ sakhīm
rūpasya tu viparyāsaṃ dṛṣṭvā cāham ihāgatā
20 tṛṇabindus tu rājarṣis tapasā dyotitaprabhaḥ
dhyānaṃ viveśa tac cāpi apaśyad ṛṣikarmajam
21 sa tu vijñāya taṃ śāpaṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ
gṛhītvā tanayāṃ gatvā pulastyam idam abravīt
22 bhagamaṃs tanayāṃ me tvaṃ guṇaiḥ svair eva bhūṣitām
bhikṣāṃ pratigṛhāṇemāṃ maharṣe svayam udyatām
23 tapaścaraṇayuktasya śrāmyamāṇendriyasya te
śuśrūṣā tat parā nityaṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ
24 taṃ bruvāṇaṃ tu tadvākyaṃ rājarṣiṃ dhārmikaṃ tadā
jighṛkṣur abbravīt kanyāṃ bāḍham ity eva sa dvijaḥ
25 dattvā tu sa gato rājā svam āśramapadaṃ tadā
sāpi tatrāvasat kanyā toṣayantī patiṃ guṇaiḥ
prītaḥ sa tu mahātejā vākyam etad uvāca ha
26 parituṣṭo 'smi bhadraṃ te guṇānāṃ saṃpadā bhṛśam
tasmāt te viramāmy adya putram ātmasamaṃ guṇaiḥ
ubhayor vaṃśakartāraṃ paulastya iti viśrutam
27 yasmāt tu viśruto vedas tvayehābhyasyato mama
tasmāt sa viśravā nāma bhaviṣyati na saṃśayaḥ
28 evam uktā tu sā kanyā prahṛṣṭenāntarātmanā
acireṇaiva kālena sūtā viśravasaṃ sutam
29 sa tu lokatraye khyātaḥ śaucadharmasamanvitaḥ
piteva tapasā yukto viśravā munipuṃgavaḥ
kumbhayonir mahātejā vākyam etad uvāca ha
2 śṛṇu rājan yathāvṛttaṃ yasya tejobalaṃ mahat
jaghāna ca ripūn yuddhe yathāvadhyaś ca śatrubhiḥ
3 ahaṃ te rāvaṇasyedaṃ kulaṃ janma ca rāghava
varapradānaṃ ca tathā tasmai dattaṃ bravīmi te
4 purā kṛtayuge rāma prajāpatisutaḥ prabhuḥ
pulastyo nāma brahmarṣiḥ sākṣād iva pitāmahaḥ
5 nānukīrtyā guṇās tasya dharmataḥ śīlatas tathā
prajāpateḥ putra iti vaktuṃ śakyaṃ hi nāmataḥ
6 sa tu dharmaprasaṅgena meroḥ pārśve mahāgireḥ
tṛṇabindvāśramaṃ gatvā nyavasan munipuṃgavaḥ
7 tapas tepe sa dharmātmā svādhyāyaniyatendriyaḥ
gatvāśramapadaṃ tasya vighnaṃ kurvanti kanyakāḥ
8 devapannagakanyāś ca rājarṣitanayāś ca yāḥ
krīḍantyo 'psarasaś caiva taṃ deśam upapedire
9 sarvartuṣūpabhogyatvād ramyatvāt kānanasya ca
nityaśas tās tu taṃ deśaṃ gatvā krīḍanti kanyakāḥ
10 atha ruṣṭo mahātejā vyājahāra mahāmuniḥ
yā me darśanam āgacchet sā garbhaṃ dhārayiṣyati
11 tās tu sarvāḥ pratigatāḥ śrutvā vākyaṃ mahātmanaḥ
brahmaśāpabhayād bhītās taṃ deśaṃ nopacakramuḥ
12 tṛṇabindos tu rājarṣes tanayā na śṛṇoti tat
gatvāśramapadaṃ tasya vicacāra sunirbhayā
13 tasminn eva tu kāle sa prajāpatyo mahān ṛṣiḥ
svādhyāyam akarot tatra tapasā dyotitaprabhaḥ
14 sā tu vedadhvaniṃ śrutvā dṛṣṭvā caiva tapodhanam
abhavat pāṇḍudehā sā suvyañjitaśarīrajā
15 dṛṣṭvā paramasaṃvignā sā tu tadrūpam ātmanaḥ
idaṃ me kiṃ nv iti jñātvā pitur gatvāgrataḥ sthitāḥ
16 tāṃ tu dṛṣṭvā tathā bhūtāṃ tṛṇabindur athābravīt
kiṃ tam etat tv asadṛśaṃ dhārayasy ātmano vapuḥ
17 sā tu kṛtvāñjaliṃ dīnā kanyovāca tapodhanam
na jāne kāraṇaṃ tāta yena me rūpam īdṛśam
18 kiṃ tu pūrvaṃ gatāsmy ekā maharṣer bhāvitātmanaḥ
pulastyasyāśramaṃ divyam anveṣṭuṃ svasakhījanam
19 na ca paśyāmy ahaṃ tatra kāṃ cid apy āgatāṃ sakhīm
rūpasya tu viparyāsaṃ dṛṣṭvā cāham ihāgatā
20 tṛṇabindus tu rājarṣis tapasā dyotitaprabhaḥ
dhyānaṃ viveśa tac cāpi apaśyad ṛṣikarmajam
21 sa tu vijñāya taṃ śāpaṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ
gṛhītvā tanayāṃ gatvā pulastyam idam abravīt
22 bhagamaṃs tanayāṃ me tvaṃ guṇaiḥ svair eva bhūṣitām
bhikṣāṃ pratigṛhāṇemāṃ maharṣe svayam udyatām
23 tapaścaraṇayuktasya śrāmyamāṇendriyasya te
śuśrūṣā tat parā nityaṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ
24 taṃ bruvāṇaṃ tu tadvākyaṃ rājarṣiṃ dhārmikaṃ tadā
jighṛkṣur abbravīt kanyāṃ bāḍham ity eva sa dvijaḥ
25 dattvā tu sa gato rājā svam āśramapadaṃ tadā
sāpi tatrāvasat kanyā toṣayantī patiṃ guṇaiḥ
prītaḥ sa tu mahātejā vākyam etad uvāca ha
26 parituṣṭo 'smi bhadraṃ te guṇānāṃ saṃpadā bhṛśam
tasmāt te viramāmy adya putram ātmasamaṃ guṇaiḥ
ubhayor vaṃśakartāraṃ paulastya iti viśrutam
27 yasmāt tu viśruto vedas tvayehābhyasyato mama
tasmāt sa viśravā nāma bhaviṣyati na saṃśayaḥ
28 evam uktā tu sā kanyā prahṛṣṭenāntarātmanā
acireṇaiva kālena sūtā viśravasaṃ sutam
29 sa tu lokatraye khyātaḥ śaucadharmasamanvitaḥ
piteva tapasā yukto viśravā munipuṃgavaḥ
Book 7
Chapter 3
1 atha putraḥ pulastyasya viśravā munipuṃgavaḥ
acireṇaiva kālena piteva tapasi sthitaḥ
2 satyavāñ śīlavān dakṣaḥ svādhyāyanirataḥ śuciḥ
sarvabhogeṣv asaṃsakto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ
3 jñātvā tasya tu tadvṛttaṃ bharadvājo mahān ṛṣiḥ
dadau viśravase bhāryāṃ svāṃ sutāṃ devavarṇinīm
4 pratigṛhya tu dharmeṇa bharadvājasutāṃ tadā
mudā paramayā yukto viśravā munipuṃgavaḥ
5 sa tasyāṃ vīryasaṃpanam apatyaṃ paramādbhutam
janayām āsa dharmātmā sarvair brahmaguṇair yutam
6 tasmiñ jāte tu saṃhṛṣṭaḥ sa babhūva pitāmahaḥ
nāma cāsyākarot prītaḥ sārdhaṃ devarṣibhis tadā
7 yasmād viśravaso 'patyaṃ sādṛśyād viśravā iva
tasmād vaiśvaraṇo nāma bhaviṣyaty eṣa viśrutaḥ
8 sa tu vaiśravaṇas tatra tapovanagatas tadā
avardhata mahātejā hutāhutir ivānalaḥ
9 tasyāśramapadasthasya buddhir jajñe mahātmanaḥ
cariṣye niyato dharmaṃ dharmo hi paramā gatiḥ
10 sa tu varṣasahasrāṇi tapas taptvā mahāvane
pūrṇe varṣasahasre tu taṃ taṃ vidhim avartata
11 jalāśī mārutāhāro nirāhāras tathaiva ca
evaṃ varṣasahasrāṇi jagmus tāny eva varṣavat
12 atha prīto mahātejāḥ sendraiḥ suragaṇaiḥ saha
gatvā tasyāśramapadaṃ brahmedaṃ vākyam abravīt
13 parituṣṭo 'smi te vatsa karmaṇānena suvrata
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te varārhas tvaṃ hi me mataḥ
14 athābravīd vaiśravaṇaḥ pitāmaham upasthitam
bhagavaṁl lokapālatvam iccheyaṃ vittarakṣaṇam
15 tato 'bravīd vaiśravaṇaṃ parituṣṭena cetasā
brahmā suragaṇaiḥ sārdhaṃ bāḍham ity eva hṛṣṭavat
16 ahaṃ hi lokapālānāṃ caturthaṃ sraṣṭum udyataḥ
yamendravaruṇānāṃ hi padaṃ yat tava cepsitam
17 tatkṛtaṃ gaccha dharmajña dhaneśatvam avāpnuhi
yamendravaruṇānāṃ hi caturtho 'dya bhaviṣyasi
18 etac ca puṣpakaṃ nāma vimānaṃ sūryasaṃnibham
pratigṛhṇīṣva yānārthaṃ tridaśaiḥ samatāṃ vraja
19 svasti te 'stu gamiṣyāmaḥ sarva eva yathāgatam
kṛtakṛtyā vayaṃ tāta dattvā tava mahāvaram
20 gateṣu brahmapūrveṣu deveṣv atha nabhastalam
dhaneśaḥ pitaraṃ prāha vinayāt praṇato vacaḥ
21 bhagavaṁl labdhavān asmi varaṃ kamalayonitaḥ
nivāsaṃ na tu me devo vidadhe sa prajāpatiḥ
22 tat paśya bhagavan kaṃ cid deśaṃ vāsāya naḥ prabho
na ca pīḍā bhaved yatra prāṇino yasya kasya cit
23 evam uktas tu putreṇa viśravā munipuṃgavaḥ
vacanaṃ prāha dharmajña śrūyatām iti dharmavit
24 laṅkā nāma purī ramyā nirmitā viśvakarmaṇā
rākṣasānāṃ nivāsārthaṃ yathendrasyāmarāvatī
25 ramaṇīyā purī sā hi rukmavaidūryatoraṇā
rākṣasaiḥ sā parityaktā purā viṣṇubhayārditaiḥ
śūnyā rakṣogaṇaiḥ sarvai rasātalatalaṃ gataiḥ
26 sa tvaṃ tatra nivāsāya rocayasva matiṃ svakām
nirdoṣas tatra te vāso na ca bādhāsti kasya cit
27 etac chrutvā tu dharmātmā dharmiṣṭhaṃ vacanaṃ pituḥ
niveśayām āsa tadā laṅkāṃ parvatamūrdhani
28 nairṛtānāṃ sahasrais tu hṛṣṭaiḥ pramuditaiḥ sadā
acireṇaikakālena saṃpūrṇā tasya śāsanāt
29 atha tatrāvasat prīto dharmātmā nairṛtādhipaḥ
samudraparidhānāyāṃ laṅkāyāṃ viśravātmajaḥ
30 kāle kāle vinītātmā puṣpakeṇa dhaneśvaraḥ
abhyagacchat susaṃhṛṣṭaḥ pitaraṃ mātaraṃ ca saḥ
31 sa devagandharvagaṇair abhiṣṭutas; tathaiva siddhaiḥ saha cāraṇair api
gabhastibhiḥ sūrya ivaujasā vṛtaḥ; pituḥ samīpaṃ prayayau śriyā vṛtaḥ
acireṇaiva kālena piteva tapasi sthitaḥ
2 satyavāñ śīlavān dakṣaḥ svādhyāyanirataḥ śuciḥ
sarvabhogeṣv asaṃsakto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ
3 jñātvā tasya tu tadvṛttaṃ bharadvājo mahān ṛṣiḥ
dadau viśravase bhāryāṃ svāṃ sutāṃ devavarṇinīm
4 pratigṛhya tu dharmeṇa bharadvājasutāṃ tadā
mudā paramayā yukto viśravā munipuṃgavaḥ
5 sa tasyāṃ vīryasaṃpanam apatyaṃ paramādbhutam
janayām āsa dharmātmā sarvair brahmaguṇair yutam
6 tasmiñ jāte tu saṃhṛṣṭaḥ sa babhūva pitāmahaḥ
nāma cāsyākarot prītaḥ sārdhaṃ devarṣibhis tadā
7 yasmād viśravaso 'patyaṃ sādṛśyād viśravā iva
tasmād vaiśvaraṇo nāma bhaviṣyaty eṣa viśrutaḥ
8 sa tu vaiśravaṇas tatra tapovanagatas tadā
avardhata mahātejā hutāhutir ivānalaḥ
9 tasyāśramapadasthasya buddhir jajñe mahātmanaḥ
cariṣye niyato dharmaṃ dharmo hi paramā gatiḥ
10 sa tu varṣasahasrāṇi tapas taptvā mahāvane
pūrṇe varṣasahasre tu taṃ taṃ vidhim avartata
11 jalāśī mārutāhāro nirāhāras tathaiva ca
evaṃ varṣasahasrāṇi jagmus tāny eva varṣavat
12 atha prīto mahātejāḥ sendraiḥ suragaṇaiḥ saha
gatvā tasyāśramapadaṃ brahmedaṃ vākyam abravīt
13 parituṣṭo 'smi te vatsa karmaṇānena suvrata
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te varārhas tvaṃ hi me mataḥ
14 athābravīd vaiśravaṇaḥ pitāmaham upasthitam
bhagavaṁl lokapālatvam iccheyaṃ vittarakṣaṇam
15 tato 'bravīd vaiśravaṇaṃ parituṣṭena cetasā
brahmā suragaṇaiḥ sārdhaṃ bāḍham ity eva hṛṣṭavat
16 ahaṃ hi lokapālānāṃ caturthaṃ sraṣṭum udyataḥ
yamendravaruṇānāṃ hi padaṃ yat tava cepsitam
17 tatkṛtaṃ gaccha dharmajña dhaneśatvam avāpnuhi
yamendravaruṇānāṃ hi caturtho 'dya bhaviṣyasi
18 etac ca puṣpakaṃ nāma vimānaṃ sūryasaṃnibham
pratigṛhṇīṣva yānārthaṃ tridaśaiḥ samatāṃ vraja
19 svasti te 'stu gamiṣyāmaḥ sarva eva yathāgatam
kṛtakṛtyā vayaṃ tāta dattvā tava mahāvaram
20 gateṣu brahmapūrveṣu deveṣv atha nabhastalam
dhaneśaḥ pitaraṃ prāha vinayāt praṇato vacaḥ
21 bhagavaṁl labdhavān asmi varaṃ kamalayonitaḥ
nivāsaṃ na tu me devo vidadhe sa prajāpatiḥ
22 tat paśya bhagavan kaṃ cid deśaṃ vāsāya naḥ prabho
na ca pīḍā bhaved yatra prāṇino yasya kasya cit
23 evam uktas tu putreṇa viśravā munipuṃgavaḥ
vacanaṃ prāha dharmajña śrūyatām iti dharmavit
24 laṅkā nāma purī ramyā nirmitā viśvakarmaṇā
rākṣasānāṃ nivāsārthaṃ yathendrasyāmarāvatī
25 ramaṇīyā purī sā hi rukmavaidūryatoraṇā
rākṣasaiḥ sā parityaktā purā viṣṇubhayārditaiḥ
śūnyā rakṣogaṇaiḥ sarvai rasātalatalaṃ gataiḥ
26 sa tvaṃ tatra nivāsāya rocayasva matiṃ svakām
nirdoṣas tatra te vāso na ca bādhāsti kasya cit
27 etac chrutvā tu dharmātmā dharmiṣṭhaṃ vacanaṃ pituḥ
niveśayām āsa tadā laṅkāṃ parvatamūrdhani
28 nairṛtānāṃ sahasrais tu hṛṣṭaiḥ pramuditaiḥ sadā
acireṇaikakālena saṃpūrṇā tasya śāsanāt
29 atha tatrāvasat prīto dharmātmā nairṛtādhipaḥ
samudraparidhānāyāṃ laṅkāyāṃ viśravātmajaḥ
30 kāle kāle vinītātmā puṣpakeṇa dhaneśvaraḥ
abhyagacchat susaṃhṛṣṭaḥ pitaraṃ mātaraṃ ca saḥ
31 sa devagandharvagaṇair abhiṣṭutas; tathaiva siddhaiḥ saha cāraṇair api
gabhastibhiḥ sūrya ivaujasā vṛtaḥ; pituḥ samīpaṃ prayayau śriyā vṛtaḥ
Book 7
Chapter 4
1 śrutvāgastyeritaṃ vākyaṃ rāmo vismayam āgataḥ
pūrvam āsīt tu laṅkāyāṃ rakṣasām iti saṃbhavaḥ
2 tataḥ śiraḥ kampayitvā tretāgnisamavigraham
agastyaṃ taṃ muhur dṛṣṭvā smayamāno 'bhyabhāṣata
3 bhagavan pūrvam apy eṣā laṅkāsīt piśitāśinam
itīdaṃ bhavataḥ śrutvā vismayo janito mama
4 pulastyavaṃśād udbhūtā rākṣasā iti naḥ śrutam
idānīm anyataś cāpi saṃbhavaḥ kīrtitas tvayā
5 rāvaṇāt kumbhakarṇāc ca prahastād vikaṭād api
rāvaṇasya ca putrebhyaḥ kiṃ nu te balavattarāḥ
6 ka eṣāṃ pūrvako brahman kiṃnāmā kiṃtapobalaḥ
aparādhaṃ ca kaṃ prāpya viṣṇunā drāvitāḥ purā
7 etad vistarataḥ sarvaṃ kathayasva mamānagha
kautūhalaṃ kṛtaṃ mahyaṃ nuda bhānur yathā tamaḥ
8 rāghavasya tu tac chrutvā saṃskārālaṃkṛtaṃ vacaḥ
īṣadvismayamānas tam agastyaḥ prāha rāghavam
9 prajāpatiḥ purā sṛṣṭvā apaḥ salilasaṃbhavaḥ
tāsāṃ gopāyano sattvān asṛjat padmasaṃbhavaḥ
10 te sattvāḥ sattvakartāraṃ vinītavad upasthitāḥ
kiṃ kurma iti bhāṣantaḥ kṣutpipāsā bhayārditāḥ
11 prajāpatis tu tāny āha sattvāhi prahasann iva
ābhāṣya vācā yatnena rakṣadhvam iti mānadaḥ
12 rakṣāma iti tatrānyair yakṣāmeti tathāparaiḥ
bhuṅkṣitābhuṅkṣitair uktas tatas tān āha bhūtakṛt
13 rakṣāma iti yair uktaṃ rākṣasās te bhavantu vaḥ
yakṣāma iti yair uktaṃ te vai yakṣā bhavantu vaḥ
14 tatra hetiḥ prahetiś ca bhrātarau rākṣasarṣabhau
madhukaiṭabhasaṃkāśau babhūvatur ariṃdamau
15 prahetir dhārmikas tatra na dārān so 'bhikāṅkṣati
hetir dārakriyārthaṃ tu yatnaṃ param athākarot
16 sa kālabhaginīṃ kanyāṃ bhayāṃ nāma bhayāvahām
udāvahad ameyātmā svayam eva mahāmatiḥ
17 sa tasyāṃ janayām āasa hetī rākṣasapuṃgavaḥ
putraṃ putravatāṃ śreṣṭho vidyutkeśa iti śrutam
18 vidyutkeśo hetiputraḥ pradīptāgnisamaprabhaḥ
vyavardhata mahātejās toyamadhya ivāmbujam
19 sa yadā yauvanaṃ bhadram anuprāpto niśācaraḥ
tato dārakriyāṃ tasya kartuṃ vyavasitaḥ pitā
20 saṃdhyāduhitaraṃ so 'tha saṃdhyātulyāṃ prabhāvataḥ
varayām āsa putrārthaṃ hetī rākṣasapuṃgavaḥ
21 avaśyam eva dātavyā parasmai seti saṃdhyayā
cintayitvā sutā dattā vidyutkeśāya rāghava
22 saṃdhyāyās tanayāṃ labdhvā vidyutkṛṣo niśācaraḥ
ramate sa tayā sārdhaṃ paulomyā maghavān iva
23 kena cit tv atha kālena rāma sālakaṭaṃkaṭā
vidyutkeśād garbham āpa ghanarājir ivārṇavāt
24 tataḥ sā rākṣasī garbhaṃ ghanagarbhasamaprabham
prabhūtā mandaraṃ gatvā gaṅgā garbham ivāgnijam
25 tam utsṛjya tu sā garbhaṃ vidyutkeśād ratārthinī
reme sā patinā sārdhaṃ vismṛtya sutam ātmajam
26 tayotsṛṣṭaḥ sa tu śiśuḥ śaradarkasamadyutiḥ
pāṇim āsye samādhāya ruroda ghanarāḍ iva
27 athopariṣṭād gacchan vai vṛṣabhastho haraḥ prabhuḥ
apaśyad umayā sārdhaṃ rudantaṃ rākṣasātmajam
28 kāruṇyabhāvāt pārvatyā bhavas tripurahā tataḥ
taṃ rākṣasātmajaṃ cakre mātur eva vayaḥ samam
29 amaraṃ caiva taṃ kṛtvā mahādevo 'kṣayo 'vyayaḥ
puram ākāśagaṃ prādāt pārvatyāḥ priyakāmyayā
30 umayāpi varo datto rākṣasīnāṃ nṛpātmaja
sadyopalabhir garbhasya prasūtiḥ sadya eva ca
sadya eva vayaḥprāptir mātur eva vayaḥ samam
31 tataḥ sukeśo varadānagarvitaḥ; śriyaṃ prabhoḥ prāpya harasya pārśvataḥ
cacāra sarvatra mahāmatiḥ khagaḥ; khagaṃ puraṃ prāpya puraṃdaro yathā
pūrvam āsīt tu laṅkāyāṃ rakṣasām iti saṃbhavaḥ
2 tataḥ śiraḥ kampayitvā tretāgnisamavigraham
agastyaṃ taṃ muhur dṛṣṭvā smayamāno 'bhyabhāṣata
3 bhagavan pūrvam apy eṣā laṅkāsīt piśitāśinam
itīdaṃ bhavataḥ śrutvā vismayo janito mama
4 pulastyavaṃśād udbhūtā rākṣasā iti naḥ śrutam
idānīm anyataś cāpi saṃbhavaḥ kīrtitas tvayā
5 rāvaṇāt kumbhakarṇāc ca prahastād vikaṭād api
rāvaṇasya ca putrebhyaḥ kiṃ nu te balavattarāḥ
6 ka eṣāṃ pūrvako brahman kiṃnāmā kiṃtapobalaḥ
aparādhaṃ ca kaṃ prāpya viṣṇunā drāvitāḥ purā
7 etad vistarataḥ sarvaṃ kathayasva mamānagha
kautūhalaṃ kṛtaṃ mahyaṃ nuda bhānur yathā tamaḥ
8 rāghavasya tu tac chrutvā saṃskārālaṃkṛtaṃ vacaḥ
īṣadvismayamānas tam agastyaḥ prāha rāghavam
9 prajāpatiḥ purā sṛṣṭvā apaḥ salilasaṃbhavaḥ
tāsāṃ gopāyano sattvān asṛjat padmasaṃbhavaḥ
10 te sattvāḥ sattvakartāraṃ vinītavad upasthitāḥ
kiṃ kurma iti bhāṣantaḥ kṣutpipāsā bhayārditāḥ
11 prajāpatis tu tāny āha sattvāhi prahasann iva
ābhāṣya vācā yatnena rakṣadhvam iti mānadaḥ
12 rakṣāma iti tatrānyair yakṣāmeti tathāparaiḥ
bhuṅkṣitābhuṅkṣitair uktas tatas tān āha bhūtakṛt
13 rakṣāma iti yair uktaṃ rākṣasās te bhavantu vaḥ
yakṣāma iti yair uktaṃ te vai yakṣā bhavantu vaḥ
14 tatra hetiḥ prahetiś ca bhrātarau rākṣasarṣabhau
madhukaiṭabhasaṃkāśau babhūvatur ariṃdamau
15 prahetir dhārmikas tatra na dārān so 'bhikāṅkṣati
hetir dārakriyārthaṃ tu yatnaṃ param athākarot
16 sa kālabhaginīṃ kanyāṃ bhayāṃ nāma bhayāvahām
udāvahad ameyātmā svayam eva mahāmatiḥ
17 sa tasyāṃ janayām āasa hetī rākṣasapuṃgavaḥ
putraṃ putravatāṃ śreṣṭho vidyutkeśa iti śrutam
18 vidyutkeśo hetiputraḥ pradīptāgnisamaprabhaḥ
vyavardhata mahātejās toyamadhya ivāmbujam
19 sa yadā yauvanaṃ bhadram anuprāpto niśācaraḥ
tato dārakriyāṃ tasya kartuṃ vyavasitaḥ pitā
20 saṃdhyāduhitaraṃ so 'tha saṃdhyātulyāṃ prabhāvataḥ
varayām āsa putrārthaṃ hetī rākṣasapuṃgavaḥ
21 avaśyam eva dātavyā parasmai seti saṃdhyayā
cintayitvā sutā dattā vidyutkeśāya rāghava
22 saṃdhyāyās tanayāṃ labdhvā vidyutkṛṣo niśācaraḥ
ramate sa tayā sārdhaṃ paulomyā maghavān iva
23 kena cit tv atha kālena rāma sālakaṭaṃkaṭā
vidyutkeśād garbham āpa ghanarājir ivārṇavāt
24 tataḥ sā rākṣasī garbhaṃ ghanagarbhasamaprabham
prabhūtā mandaraṃ gatvā gaṅgā garbham ivāgnijam
25 tam utsṛjya tu sā garbhaṃ vidyutkeśād ratārthinī
reme sā patinā sārdhaṃ vismṛtya sutam ātmajam
26 tayotsṛṣṭaḥ sa tu śiśuḥ śaradarkasamadyutiḥ
pāṇim āsye samādhāya ruroda ghanarāḍ iva
27 athopariṣṭād gacchan vai vṛṣabhastho haraḥ prabhuḥ
apaśyad umayā sārdhaṃ rudantaṃ rākṣasātmajam
28 kāruṇyabhāvāt pārvatyā bhavas tripurahā tataḥ
taṃ rākṣasātmajaṃ cakre mātur eva vayaḥ samam
29 amaraṃ caiva taṃ kṛtvā mahādevo 'kṣayo 'vyayaḥ
puram ākāśagaṃ prādāt pārvatyāḥ priyakāmyayā
30 umayāpi varo datto rākṣasīnāṃ nṛpātmaja
sadyopalabhir garbhasya prasūtiḥ sadya eva ca
sadya eva vayaḥprāptir mātur eva vayaḥ samam
31 tataḥ sukeśo varadānagarvitaḥ; śriyaṃ prabhoḥ prāpya harasya pārśvataḥ
cacāra sarvatra mahāmatiḥ khagaḥ; khagaṃ puraṃ prāpya puraṃdaro yathā
Book 7
Chapter 5
1 sukeśaṃ dhārmikaṃ dṛṣṭvā varalabdhaṃ ca rākṣasaṃ
grāmaṇīr nāma gandharvo viśvāvasusamaprabhaḥ
2 tasya devavatī nāma dvitīyā śrīr ivātmajā
tāṃ sukeśāya dharmeṇa dadau dakṣaḥ śriyaṃ yathā
3 varadānakṛtaiśvaryaṃ sā taṃ prāpya patiṃ priyam
āsīd devavatī tuṣṭā dhanaṃ prāpyeva nirdhanaḥ
4 sa tayā saha saṃyukto rarāja rajanīcaraḥ
añjanād abhiniṣkrāntaḥ kareṇveva mahāgajaḥ
5 devavatyāṃ sukeśas tu janayām āsa rāghava
trīṃs triṇetra samān putrān rākṣasān rākṣasādhipaḥ
mālyavantaṃ sumāliṃ ca māliṃ ca balināṃ varam
6 trayo lokā ivāvyagrāḥ sthitās traya ivāgnayaḥ
trayo mantrā ivātyugrās trayo ghorā ivāmayāḥ
7 trayaḥ sukeśasya sutās tretāgnisamavarcasaḥ
vivṛddhim agamaṃs tatra vyādhayopekṣitā iva
8 varaprāptiṃ pitus te tu jñātvaiśvaryaṃ tato mahat
tapas taptuṃ gatā meruṃ bhrātaraḥ kṛtaniścayāḥ
9 pragṛhya niyamān ghorān rākṣasā nṛpasattama
vicerus te tapo ghoraṃ sarvabhūtabhayāvaham
10 satyārjava damopetais tapobhir bhuvi duṣkaraiḥ
saṃtāpayantas trīṁl lokān sadevāsuramānuṣān
11 tato vibhuś caturvaktro vimānavaram āsthitaḥ
sukeśaputrān āmantrya varado 'smīty abhāṣata
12 brahmāṇaṃ varadaṃ jñātvā sendrair devagaṇair vṛtam
ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve vepamānā iva drumāḥ
13 tapasārādhito devayadi no diśase varam
ajeyāḥ śatruhantāras tathaiva cirajīvinaḥ
prabhaviṣṇavo bhavāmeti parasparam anuvratāḥ
14 evaṃ bhaviṣyatīty uktvā sukeśatanayān prabhuḥ
prayayau brahmalokāya brahmā brāhmaṇavatsalaḥ
15 varaṃ labdhvā tataḥ sarve rāma rātriṃcarās tadā
surāsurān prabādhante varadānāt sunirbhayāḥ
16 tair vadhyamānās tridaśāḥ sarṣisaṃghāḥ sacāraṇāḥ
trātāraṃ nādhigacchanti nirayasthā yathā narāḥ
17 atha te viśvakarmāṇaṃ śilpināṃ varam avyayam
ūcuḥ sametya saṃhṛṣṭā rākṣasā raghusattama
18 gṛhakartā bhavān eva devānāṃ hṛdayepsitam
asmākam api tāvat tvaṃ gṛhaṃ kuru mahāmate
19 himavantaṃ samāśritya meruṃ mandaram eva vā
maheśvaragṛhaprakhyaṃ gṛhaṃ naḥ kriyatāṃ mahat
20 viśvakarmā tatas teṣāṃ rākṣasānāṃ mahābhujaḥ
nivāsaṃ kathayām āsa śakrasyevāmarāvatīm
21 dakṣiṇasyodadhes tīre trikūṭo nāma parvataḥ
śikhare tasya śailasya madhyame 'mbudasaṃnibhe
śakunair api duṣprāpe ṭaṅkacchinnacaturdiśi
22 triṃśadyojanavistīrṇā svarṇaprākāratoraṇā
mayā laṅketi nagarī śakrājñaptena nirmitā
23 tasyāṃ vasata durdharṣāḥ puryāṃ rākṣasasattamāḥ
amarāvatīṃ samāsādya sendrā iva divaukasaḥ
24 laṅkā durgaṃ samāsādya rākṣasair bahubhir vṛtāḥ
bhaviṣyatha durādharṣāḥ śatrūṇāṃ śatrusūdanāḥ
25 viśvakarmavacaḥ śrutvā tatas te rāma rākṣasāḥ
sahasrānucarā gatvā laṅkāṃ tām avasan purīm
26 dṛḍhaprākāraparikhāṃ haimair gṛhaśatair vṛtām
laṅkām avāpya te hṛṣṭā viharanti niśācarāḥ
27 narmadā nāma gandharvī nānādharmasamedhitā
tasyāḥ kanyā trayaṃ hy āsīd dhīśrīkīrtisamadyuti
28 jyeṣṭhakrameṇa sā teṣāṃ rākṣasānām arākṣasī
kanyās tāḥ pradadau hṛṣṭā pūrṇacandranibhānanāḥ
29 trayāṇāṃ rākṣasendrāṇāṃ tisro gandharvakanyakāḥ
mātrā dattā mahābhāgā nakṣatre bhagadaivate
30 kṛtadārās tu te rāma sukeśatanayāḥ prabho
bhāryābhiḥ saha cikrīḍur apsarobhir ivāmarāḥ
31 tatra mālyavato bhāryā sundarī nāma sundarī
sa tasyāṃ janayām āsa yad apatyaṃ nibodha tat
32 vajramuṣṭir virūpākṣo durmukhaś caiva rākṣasaḥ
suptaghno yajñakopaś ca mattonmattau tathaiva ca
analā cābhavat kanyā sundaryāṃ rāma sundarī
33 sumālino 'pi bhāryāsīt pūrṇacandranibhānanā
nāmnā ketumatī nāma prāṇebhyo 'pi garīyasī
34 sumālī janayām āsa yad apatyaṃ niśācaraḥ
ketumatyāṃ mahārāja tan nibodhānupūrvaśaḥ
35 prahasto 'kampanaiś caiva vikaṭaḥ kālakārmukaḥ
dhūmrākśaś cātha daṇḍaś ca supārśvaś ca mahābalaḥ
36 saṃhrādiḥ praghasaś caiva bhāsakarṇaś ca rākṣasaḥ
rākā puṣpotkaṭā caiva kaikasī ca śucismitā
kumbhīnasī ca ity ete sumāleḥ prasavāḥ smṛtāḥ
37 māles tu vasudā nāma gandharvī rūpaśālinī
bhāryāsīt padmapatrākṣī svakṣī yakṣī varopamā
38 sumāler anujas tasyāṃ janayām āsa yat prabho
apatyaṃ kathyamānaṃ tan mayā tvaṃ śṛṇu rāghava
39 analaś cānilaś caiva haraḥ saṃpātir eva ca
ete vibhīṣaṇāmātyā māleyās te niśācarāḥ
40 tatas tu te rākṣasapuṃgavās trayo; niśācaraiḥ putraśataiś ca saṃvṛtāḥ
surān sahendrān ṛṣināgadānavān; babādhire te balavīryadarpitāḥ
41 jagad bhramanto 'nilavad durāsadā; raṇe ca mṛtyupratimāḥ samāhitāḥ
varapradānād abhigarvitā bhṛśaṃ; kratukriyāṇāṃ praśamaṃ karāḥ sadā
grāmaṇīr nāma gandharvo viśvāvasusamaprabhaḥ
2 tasya devavatī nāma dvitīyā śrīr ivātmajā
tāṃ sukeśāya dharmeṇa dadau dakṣaḥ śriyaṃ yathā
3 varadānakṛtaiśvaryaṃ sā taṃ prāpya patiṃ priyam
āsīd devavatī tuṣṭā dhanaṃ prāpyeva nirdhanaḥ
4 sa tayā saha saṃyukto rarāja rajanīcaraḥ
añjanād abhiniṣkrāntaḥ kareṇveva mahāgajaḥ
5 devavatyāṃ sukeśas tu janayām āsa rāghava
trīṃs triṇetra samān putrān rākṣasān rākṣasādhipaḥ
mālyavantaṃ sumāliṃ ca māliṃ ca balināṃ varam
6 trayo lokā ivāvyagrāḥ sthitās traya ivāgnayaḥ
trayo mantrā ivātyugrās trayo ghorā ivāmayāḥ
7 trayaḥ sukeśasya sutās tretāgnisamavarcasaḥ
vivṛddhim agamaṃs tatra vyādhayopekṣitā iva
8 varaprāptiṃ pitus te tu jñātvaiśvaryaṃ tato mahat
tapas taptuṃ gatā meruṃ bhrātaraḥ kṛtaniścayāḥ
9 pragṛhya niyamān ghorān rākṣasā nṛpasattama
vicerus te tapo ghoraṃ sarvabhūtabhayāvaham
10 satyārjava damopetais tapobhir bhuvi duṣkaraiḥ
saṃtāpayantas trīṁl lokān sadevāsuramānuṣān
11 tato vibhuś caturvaktro vimānavaram āsthitaḥ
sukeśaputrān āmantrya varado 'smīty abhāṣata
12 brahmāṇaṃ varadaṃ jñātvā sendrair devagaṇair vṛtam
ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve vepamānā iva drumāḥ
13 tapasārādhito devayadi no diśase varam
ajeyāḥ śatruhantāras tathaiva cirajīvinaḥ
prabhaviṣṇavo bhavāmeti parasparam anuvratāḥ
14 evaṃ bhaviṣyatīty uktvā sukeśatanayān prabhuḥ
prayayau brahmalokāya brahmā brāhmaṇavatsalaḥ
15 varaṃ labdhvā tataḥ sarve rāma rātriṃcarās tadā
surāsurān prabādhante varadānāt sunirbhayāḥ
16 tair vadhyamānās tridaśāḥ sarṣisaṃghāḥ sacāraṇāḥ
trātāraṃ nādhigacchanti nirayasthā yathā narāḥ
17 atha te viśvakarmāṇaṃ śilpināṃ varam avyayam
ūcuḥ sametya saṃhṛṣṭā rākṣasā raghusattama
18 gṛhakartā bhavān eva devānāṃ hṛdayepsitam
asmākam api tāvat tvaṃ gṛhaṃ kuru mahāmate
19 himavantaṃ samāśritya meruṃ mandaram eva vā
maheśvaragṛhaprakhyaṃ gṛhaṃ naḥ kriyatāṃ mahat
20 viśvakarmā tatas teṣāṃ rākṣasānāṃ mahābhujaḥ
nivāsaṃ kathayām āsa śakrasyevāmarāvatīm
21 dakṣiṇasyodadhes tīre trikūṭo nāma parvataḥ
śikhare tasya śailasya madhyame 'mbudasaṃnibhe
śakunair api duṣprāpe ṭaṅkacchinnacaturdiśi
22 triṃśadyojanavistīrṇā svarṇaprākāratoraṇā
mayā laṅketi nagarī śakrājñaptena nirmitā
23 tasyāṃ vasata durdharṣāḥ puryāṃ rākṣasasattamāḥ
amarāvatīṃ samāsādya sendrā iva divaukasaḥ
24 laṅkā durgaṃ samāsādya rākṣasair bahubhir vṛtāḥ
bhaviṣyatha durādharṣāḥ śatrūṇāṃ śatrusūdanāḥ
25 viśvakarmavacaḥ śrutvā tatas te rāma rākṣasāḥ
sahasrānucarā gatvā laṅkāṃ tām avasan purīm
26 dṛḍhaprākāraparikhāṃ haimair gṛhaśatair vṛtām
laṅkām avāpya te hṛṣṭā viharanti niśācarāḥ
27 narmadā nāma gandharvī nānādharmasamedhitā
tasyāḥ kanyā trayaṃ hy āsīd dhīśrīkīrtisamadyuti
28 jyeṣṭhakrameṇa sā teṣāṃ rākṣasānām arākṣasī
kanyās tāḥ pradadau hṛṣṭā pūrṇacandranibhānanāḥ
29 trayāṇāṃ rākṣasendrāṇāṃ tisro gandharvakanyakāḥ
mātrā dattā mahābhāgā nakṣatre bhagadaivate
30 kṛtadārās tu te rāma sukeśatanayāḥ prabho
bhāryābhiḥ saha cikrīḍur apsarobhir ivāmarāḥ
31 tatra mālyavato bhāryā sundarī nāma sundarī
sa tasyāṃ janayām āsa yad apatyaṃ nibodha tat
32 vajramuṣṭir virūpākṣo durmukhaś caiva rākṣasaḥ
suptaghno yajñakopaś ca mattonmattau tathaiva ca
analā cābhavat kanyā sundaryāṃ rāma sundarī
33 sumālino 'pi bhāryāsīt pūrṇacandranibhānanā
nāmnā ketumatī nāma prāṇebhyo 'pi garīyasī
34 sumālī janayām āsa yad apatyaṃ niśācaraḥ
ketumatyāṃ mahārāja tan nibodhānupūrvaśaḥ
35 prahasto 'kampanaiś caiva vikaṭaḥ kālakārmukaḥ
dhūmrākśaś cātha daṇḍaś ca supārśvaś ca mahābalaḥ
36 saṃhrādiḥ praghasaś caiva bhāsakarṇaś ca rākṣasaḥ
rākā puṣpotkaṭā caiva kaikasī ca śucismitā
kumbhīnasī ca ity ete sumāleḥ prasavāḥ smṛtāḥ
37 māles tu vasudā nāma gandharvī rūpaśālinī
bhāryāsīt padmapatrākṣī svakṣī yakṣī varopamā
38 sumāler anujas tasyāṃ janayām āsa yat prabho
apatyaṃ kathyamānaṃ tan mayā tvaṃ śṛṇu rāghava
39 analaś cānilaś caiva haraḥ saṃpātir eva ca
ete vibhīṣaṇāmātyā māleyās te niśācarāḥ
40 tatas tu te rākṣasapuṃgavās trayo; niśācaraiḥ putraśataiś ca saṃvṛtāḥ
surān sahendrān ṛṣināgadānavān; babādhire te balavīryadarpitāḥ
41 jagad bhramanto 'nilavad durāsadā; raṇe ca mṛtyupratimāḥ samāhitāḥ
varapradānād abhigarvitā bhṛśaṃ; kratukriyāṇāṃ praśamaṃ karāḥ sadā
Book 7
Chapter 6
1 tair vadhyamānā devāś ca ṛṣayaś ca tapodhanāḥ
bhayārtāḥ śaraṇaṃ jagmur devadevaṃ maheśvaram
2 te sametya tu kāmāriṃ tripurāriṃ trilocanam
ūcuḥ prāñjalayo devā bhayagadgadabhāṣiṇaḥ
3 sukeśaputrair bhagavan pitāmahavaroddhataiḥ
prajādhyakṣa prajāḥ sarvā bādhyante ripubādhana
4 śaraṇyāny aśaraṇyāni āśramāṇi kṛtāni naḥ
svargāc ca cyāvitaḥ śakraḥ svarge krīḍanti śakravat
5 ahaṃ viṣṇur ahaṃ rudro brahmāhaṃ devarāḍ aham
ahaṃ yamo 'haṃ varuṇaś candro 'haṃ ravir apy aham
6 iti te rākṣasā deva varadānena darpitāḥ
bādhante samaroddharṣā ye ca teṣāṃ puraḥsarāḥ
7 tan no devabhayārtānām abhayaṃ dātum arhasi
aśivaṃ vapur āsthāya jahi daivatakaṇṭakān
8 ity uktas tu suraiḥ sarvaiḥ kapardī nīlalohitaḥ
sukeśaṃ prati sāpekṣa āha devagaṇān prabhuḥ
9 nāhaṃ tān nihaniṣyāmi avadhyā mama te 'surāḥ
kiṃ tu mantraṃ pradāsyāmi yo vai tān nihaniṣyati
10 evam eva samudyogaṃ puraskṛtya surarṣabhāḥ
gacchantu śaraṇaṃ viṣṇuṃ haniṣyati sa tān prabhuḥ
11 tatas te jayaśabdena pratinandya maheśvaram
viṣṇoḥ samīpam ājagmur niśācarabhayārditāḥ
12 śaṅkhacakradharaṃ devaṃ praṇamya bahumānya ca
ūcuḥ saṃbhrāntavad vākyaṃ sukeśatanayārditāḥ
13 sukeśatanayair devatribhis tretāgnisaṃnibhaiḥ
ākramya varadānena sthānāny apahṛtāni naḥ
14 laṅkā nāma purī durgā trikūṭaśikhare sthitā
tatra sthitāḥ prabādhante sarvān naḥ kṣaṇadācarāḥ
15 sa tvam asmatpriyārthaṃ tu jahi tān madhusūdana
cakrakṛttāsyakamalān nivedaya yamāya vai
16 bhayeṣv abhayado 'smākaṃ nānyo 'sti bhavatā samaḥ
nuda tvaṃ no bhayaṃ deva nīhāram iva bhāskaraḥ
17 ity evaṃ daivatair ukto devadevo janārdanaḥ
abhayaṃ bhayado 'rīṇāṃ dattvā devān uvāca ha
18 sukeśaṃ rākṣasaṃ jāne īśāna varadarpitam
tāṃś cāsya tanayāñ jāne yeṣāṃ jyeṣṭhaḥ sa mālyavān
19 tān ahaṃ samatikrāntamaryādān rākṣasādhamān
sūdayiṣyāmi saṃgrāme surā bhavata vijvarāḥ
20 ity uktās te surāḥ sarve viṣṇunā prabhaviṣṇunā
yathā vāsaṃ yayur hṛṣṭāḥ praśamanto janārdanam
21 vibudhānāṃ samudyogaṃ mālyavān sa niśācaraḥ
śrutvā tau bhrātarau vīrāv idaṃ vacanam abravīt
22 amarā ṛṣayaś caiva saṃhatya kila śaṃkaram
asmadvadhaṃ parīpsanta idam ūcus trilocanam
23 sukeśatanayā deva varadānabaloddhatāḥ
bādhante 'smān samudyuktā ghorarūpāḥ pade pade
24 rākṣasair abhibhūtāḥ sma na śaktāḥ sma umāpate
sveṣu veśmasu saṃsthātuṃ bhayāt teṣāṃ durātmanām
25 tad asmākaṃ hitārthe tvaṃ jahi tāṃs tāṃs trilocana
rākṣasān huṃkṛtenaiva daha pradahatāṃ vara
26 ity evaṃ tridaśair ukto niśamyāndhakasūdanaḥ
śiraḥ karaṃ ca dhunvāna idaṃ vacanam abravīt
27 avadhyā mama te devāḥ sukeśatanayā raṇe
mantraṃ tu vaḥ pradāsyāmi yo vai tān nihaniṣyati
28 yaḥ sa cakragadāpāṇiḥ pītavāsā janārdanaḥ
haniṣyati sa tān yuddhe śaraṇaṃ taṃ prapadyatha
29 harān nāvāpya te kāmaṃ kāmārim abhivādya ca
nārāyaṇālayaṃ prāptās tasmai sarvaṃ nyavedayan
30 tato nārāyaṇenoktā devā indrapurogamāḥ
surārīn sūdayiṣyāmi surā bhavata vijvarāḥ
31 devānāṃ bhayabhītānāṃ hariṇā rākṣasarṣabhau
pratijñāto vadho 'smākaṃ tac cintayatha yat kṣamam
32 hiraṇyakaśipor mṛtyur anyeṣāṃ ca suradviṣām
duḥkhaṃ nārāyaṇaṃ jetuṃ yo no hantum abhīpsati
33 tataḥ sumālī mālī ca śrutvā mālyavato vacaḥ
ūcatur bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ bhagāṃśāv iva vāsavam
34 svadhītaṃ dattam iṣṭaṃ ca aiśvaryaṃ paripālitam
āyur nirāyamaṃ prāptaṃ svadharmaḥ sthāpitaś ca naḥ
35 devasāgaram akṣobhyaṃ śastraughaiḥ pravigāhya ca
jitā devā raṇe nityaṃ na no mṛtyukṛtaṃ bhayam
36 nārāyaṇaś ca rudraś ca śakraś cāpi yamas tathā
asmākaṃ pramukhe sthātuṃ sarva eva hi bibhyati
37 viṣṇor doṣaś ca nāsty atra kāraṇaṃ rākṣaseśvara
devānām eva doṣeṇa viṣṇoḥ pracalitaṃ manaḥ
38 tasmād adya samudyuktāḥ sarvasainyasamāvṛtāḥ
devān eva jighāṃsāmo yebhyo doṣaḥ samutthitaḥ
39 iti mālī sumālī ca mālyavān agrajaḥ prabhuḥ
udyogaṃ ghoṣayitvātha rākṣasāḥ sarva eva te
yuddhāya niryayuḥ kruddhā jambhavṛtrabalā iva
40 syandanair vāraṇendraiś ca hayaiś ca girisaṃnibhaiḥ
kharair gobhir athoṣṭraiś ca śiṃśumārair bhujaṃ gamaiḥ
41 makaraiḥ kacchapair mīnair vihaṃgair garuḍopamaiḥ
siṃhair vyāghrair varāhaiś ca sṛmaraiś camarair api
42 tyaktvā laṅkāṃ tataḥ sarve rākṣasā balagarvitāḥ
prayātā devalokāya yoddhuṃ daivataśatravaḥ
43 laṅkāviparyayaṃ dṛṣṭvā yāni laṅkālayāny atha
bhūtāni bhayadarśīni vimanaskāni sarvaśaḥ
44 bhaumās tathāntarikṣāś ca kālājñaptā bhayāvahāḥ
utpātā rākṣasendrāṇām abhāvāyotthitā drutam
45 asthīni meghā varṣanti uṣṇaṃ śoṇitam eva ca
velāṃ samudro 'py utkrāntaś calante cācalottamāḥ
46 aṭṭahāsān vimuñcanto ghananādasamasvanān
bhūtāḥ paripatanti sma nṛtyamānāḥ sahasraśaḥ
47 gṛdhracakraṃ mahac cāpi jvalanodgāribhir mukhaiḥ
rākṣasānām upari vai bhramate kālacakravat
48 tān acintyamahotpātān rākṣasā balagarvitāḥ
yanty eva na nivartante mṛtyupāśāvapāśitāḥ
49 mālyavāṃś ca sumālī ca mālī ca rajanīcarāḥ
āsan puraḥsarās teṣāṃ kratūnām iva pāvakāḥ
50 mālyavantaṃ tu te sarve mālyavantam ivācalam
niśācarā āśrayante dhātāram iva dehinaḥ
51 tad balaṃ rākṣasendrāṇāṃ mahābhraghananāditam
jayepsayā devalokaṃ yayau mālī vaśe sthitam
52 rākṣasānāṃ samudyogaṃ taṃ tu nārāyaṇaḥ prabhuḥ
devadūtād upaśutya dadhre yuddhe tato manaḥ
53 sa devasiddharṣimahoragaiś ca; gandharvamukhyāpsarasopagītaḥ
samāsasādāmaraśatrusainyaṃ; cakrāsisīrapravarādidhārī
54 suparṇapakṣānilanunnapakṣaṃ; bhramatpatākaṃ pravikīrṇaśastram
cacāla tad rākṣasarājasainyaṃ; calopalo nīla ivācalendraḥ
55 tatha śitaiḥ śoṇitamāṃsarūṣitair; yugāntavaiśvānaratulyavigrahaiḥ
niśācarāḥ saṃparivārya mādhavaṃ; varāyudhair nirbibhiduḥ sahasraśaḥ
bhayārtāḥ śaraṇaṃ jagmur devadevaṃ maheśvaram
2 te sametya tu kāmāriṃ tripurāriṃ trilocanam
ūcuḥ prāñjalayo devā bhayagadgadabhāṣiṇaḥ
3 sukeśaputrair bhagavan pitāmahavaroddhataiḥ
prajādhyakṣa prajāḥ sarvā bādhyante ripubādhana
4 śaraṇyāny aśaraṇyāni āśramāṇi kṛtāni naḥ
svargāc ca cyāvitaḥ śakraḥ svarge krīḍanti śakravat
5 ahaṃ viṣṇur ahaṃ rudro brahmāhaṃ devarāḍ aham
ahaṃ yamo 'haṃ varuṇaś candro 'haṃ ravir apy aham
6 iti te rākṣasā deva varadānena darpitāḥ
bādhante samaroddharṣā ye ca teṣāṃ puraḥsarāḥ
7 tan no devabhayārtānām abhayaṃ dātum arhasi
aśivaṃ vapur āsthāya jahi daivatakaṇṭakān
8 ity uktas tu suraiḥ sarvaiḥ kapardī nīlalohitaḥ
sukeśaṃ prati sāpekṣa āha devagaṇān prabhuḥ
9 nāhaṃ tān nihaniṣyāmi avadhyā mama te 'surāḥ
kiṃ tu mantraṃ pradāsyāmi yo vai tān nihaniṣyati
10 evam eva samudyogaṃ puraskṛtya surarṣabhāḥ
gacchantu śaraṇaṃ viṣṇuṃ haniṣyati sa tān prabhuḥ
11 tatas te jayaśabdena pratinandya maheśvaram
viṣṇoḥ samīpam ājagmur niśācarabhayārditāḥ
12 śaṅkhacakradharaṃ devaṃ praṇamya bahumānya ca
ūcuḥ saṃbhrāntavad vākyaṃ sukeśatanayārditāḥ
13 sukeśatanayair devatribhis tretāgnisaṃnibhaiḥ
ākramya varadānena sthānāny apahṛtāni naḥ
14 laṅkā nāma purī durgā trikūṭaśikhare sthitā
tatra sthitāḥ prabādhante sarvān naḥ kṣaṇadācarāḥ
15 sa tvam asmatpriyārthaṃ tu jahi tān madhusūdana
cakrakṛttāsyakamalān nivedaya yamāya vai
16 bhayeṣv abhayado 'smākaṃ nānyo 'sti bhavatā samaḥ
nuda tvaṃ no bhayaṃ deva nīhāram iva bhāskaraḥ
17 ity evaṃ daivatair ukto devadevo janārdanaḥ
abhayaṃ bhayado 'rīṇāṃ dattvā devān uvāca ha
18 sukeśaṃ rākṣasaṃ jāne īśāna varadarpitam
tāṃś cāsya tanayāñ jāne yeṣāṃ jyeṣṭhaḥ sa mālyavān
19 tān ahaṃ samatikrāntamaryādān rākṣasādhamān
sūdayiṣyāmi saṃgrāme surā bhavata vijvarāḥ
20 ity uktās te surāḥ sarve viṣṇunā prabhaviṣṇunā
yathā vāsaṃ yayur hṛṣṭāḥ praśamanto janārdanam
21 vibudhānāṃ samudyogaṃ mālyavān sa niśācaraḥ
śrutvā tau bhrātarau vīrāv idaṃ vacanam abravīt
22 amarā ṛṣayaś caiva saṃhatya kila śaṃkaram
asmadvadhaṃ parīpsanta idam ūcus trilocanam
23 sukeśatanayā deva varadānabaloddhatāḥ
bādhante 'smān samudyuktā ghorarūpāḥ pade pade
24 rākṣasair abhibhūtāḥ sma na śaktāḥ sma umāpate
sveṣu veśmasu saṃsthātuṃ bhayāt teṣāṃ durātmanām
25 tad asmākaṃ hitārthe tvaṃ jahi tāṃs tāṃs trilocana
rākṣasān huṃkṛtenaiva daha pradahatāṃ vara
26 ity evaṃ tridaśair ukto niśamyāndhakasūdanaḥ
śiraḥ karaṃ ca dhunvāna idaṃ vacanam abravīt
27 avadhyā mama te devāḥ sukeśatanayā raṇe
mantraṃ tu vaḥ pradāsyāmi yo vai tān nihaniṣyati
28 yaḥ sa cakragadāpāṇiḥ pītavāsā janārdanaḥ
haniṣyati sa tān yuddhe śaraṇaṃ taṃ prapadyatha
29 harān nāvāpya te kāmaṃ kāmārim abhivādya ca
nārāyaṇālayaṃ prāptās tasmai sarvaṃ nyavedayan
30 tato nārāyaṇenoktā devā indrapurogamāḥ
surārīn sūdayiṣyāmi surā bhavata vijvarāḥ
31 devānāṃ bhayabhītānāṃ hariṇā rākṣasarṣabhau
pratijñāto vadho 'smākaṃ tac cintayatha yat kṣamam
32 hiraṇyakaśipor mṛtyur anyeṣāṃ ca suradviṣām
duḥkhaṃ nārāyaṇaṃ jetuṃ yo no hantum abhīpsati
33 tataḥ sumālī mālī ca śrutvā mālyavato vacaḥ
ūcatur bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ bhagāṃśāv iva vāsavam
34 svadhītaṃ dattam iṣṭaṃ ca aiśvaryaṃ paripālitam
āyur nirāyamaṃ prāptaṃ svadharmaḥ sthāpitaś ca naḥ
35 devasāgaram akṣobhyaṃ śastraughaiḥ pravigāhya ca
jitā devā raṇe nityaṃ na no mṛtyukṛtaṃ bhayam
36 nārāyaṇaś ca rudraś ca śakraś cāpi yamas tathā
asmākaṃ pramukhe sthātuṃ sarva eva hi bibhyati
37 viṣṇor doṣaś ca nāsty atra kāraṇaṃ rākṣaseśvara
devānām eva doṣeṇa viṣṇoḥ pracalitaṃ manaḥ
38 tasmād adya samudyuktāḥ sarvasainyasamāvṛtāḥ
devān eva jighāṃsāmo yebhyo doṣaḥ samutthitaḥ
39 iti mālī sumālī ca mālyavān agrajaḥ prabhuḥ
udyogaṃ ghoṣayitvātha rākṣasāḥ sarva eva te
yuddhāya niryayuḥ kruddhā jambhavṛtrabalā iva
40 syandanair vāraṇendraiś ca hayaiś ca girisaṃnibhaiḥ
kharair gobhir athoṣṭraiś ca śiṃśumārair bhujaṃ gamaiḥ
41 makaraiḥ kacchapair mīnair vihaṃgair garuḍopamaiḥ
siṃhair vyāghrair varāhaiś ca sṛmaraiś camarair api
42 tyaktvā laṅkāṃ tataḥ sarve rākṣasā balagarvitāḥ
prayātā devalokāya yoddhuṃ daivataśatravaḥ
43 laṅkāviparyayaṃ dṛṣṭvā yāni laṅkālayāny atha
bhūtāni bhayadarśīni vimanaskāni sarvaśaḥ
44 bhaumās tathāntarikṣāś ca kālājñaptā bhayāvahāḥ
utpātā rākṣasendrāṇām abhāvāyotthitā drutam
45 asthīni meghā varṣanti uṣṇaṃ śoṇitam eva ca
velāṃ samudro 'py utkrāntaś calante cācalottamāḥ
46 aṭṭahāsān vimuñcanto ghananādasamasvanān
bhūtāḥ paripatanti sma nṛtyamānāḥ sahasraśaḥ
47 gṛdhracakraṃ mahac cāpi jvalanodgāribhir mukhaiḥ
rākṣasānām upari vai bhramate kālacakravat
48 tān acintyamahotpātān rākṣasā balagarvitāḥ
yanty eva na nivartante mṛtyupāśāvapāśitāḥ
49 mālyavāṃś ca sumālī ca mālī ca rajanīcarāḥ
āsan puraḥsarās teṣāṃ kratūnām iva pāvakāḥ
50 mālyavantaṃ tu te sarve mālyavantam ivācalam
niśācarā āśrayante dhātāram iva dehinaḥ
51 tad balaṃ rākṣasendrāṇāṃ mahābhraghananāditam
jayepsayā devalokaṃ yayau mālī vaśe sthitam
52 rākṣasānāṃ samudyogaṃ taṃ tu nārāyaṇaḥ prabhuḥ
devadūtād upaśutya dadhre yuddhe tato manaḥ
53 sa devasiddharṣimahoragaiś ca; gandharvamukhyāpsarasopagītaḥ
samāsasādāmaraśatrusainyaṃ; cakrāsisīrapravarādidhārī
54 suparṇapakṣānilanunnapakṣaṃ; bhramatpatākaṃ pravikīrṇaśastram
cacāla tad rākṣasarājasainyaṃ; calopalo nīla ivācalendraḥ
55 tatha śitaiḥ śoṇitamāṃsarūṣitair; yugāntavaiśvānaratulyavigrahaiḥ
niśācarāḥ saṃparivārya mādhavaṃ; varāyudhair nirbibhiduḥ sahasraśaḥ
Book 7
Chapter 7
1 nārāyaṇagiriṃ te tu garjanto rākṣasāmbudāḥ
avarṣann iṣuvarṣeṇa varṣeṇādrim ivāmbudāḥ
2 śyāmāvadātas tair viṣṇur nīlair naktaṃcarottamaiḥ
vṛto 'ñjanagirīvāsīd varṣamāṇaiḥ payodharaiḥ
3 śalabhā iva kedāraṃ maśakā iva parvatam
yathāmṛtaghaṭaṃ jīvā makarā iva cārṇavam
4 tathā rakṣodhanur muktā vajrānilamanojavāḥ
hariṃ viśanti sma śarā lokāstam iva paryaye
5 syandanaiḥ syandanagatā gajaiś ca gajadhūr gatāḥ
aśvārohāḥ sadaśvaiś ca pādātāś cāmbare carāḥ
6 rākṣasendrā girinibhāḥ śaraśaktyṛṣṭitomaraiḥ
nirucchvāsaṃ hariṃ cakruḥ prāṇāyāma iva dvijam
7 niśācarais tudyamāno mīnair iva mahātimiḥ
śārṅgam āyamya gātrāṇi rākṣasānāṃ mahāhave
8 śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair vajravaktrair manojavaiḥ
ciccheda tilaśo viṣṇuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
9 vidrāvya śaravarṣaṃ taṃ varṣaṃ vāyur ivotthitam
pāñcajanyaṃ mahāśaṅkhaṃ pradadhmau puruṣottamaḥ
10 so 'mbujo hariṇā dhmātaḥ sarvaprāṇena śaṅkharāṭ
rarāsa bhīmanihrādo yugānte jalado yathā
11 śaṅkharājavacaḥ so 'tha trāsayām āsa rākṣasān
mṛgarāja ivāraṇye samadān iva kuñjarān
12 na śekur aśvāḥ saṃsthātuṃ vimadāḥ kuñjarābhavan
syandanebhyaś cyutā yodhāḥ śaṅkharāvitadurbalāḥ
13 śārṅgacāpavinirmuktā vajratulyānanāḥ śarāḥ
vidārya tāni rakṣāṃsi supuṅkhā viviśuḥ kṣitim
14 bhidyamānāḥ śaraiś cānye nārāyaṇadhanuścyutaiḥ
nipetū rākṣasā bhīmāḥ śailā vajrahatā iva
15 vraṇair vraṇakarārīṇām adhokṣajaśarodbhavaiḥ
asṛk kṣaranti dhārābhiḥ svarṇadhārām ivācalāḥ
16 śaṅkharājaravaś cāpi śārṅgacāparavas tathā
rākṣasānāṃ ravāṃś cāpi grasate vaiṣṇavo ravaḥ
17 sūryād iva karā ghorā ūrmayaḥ sāgarād iva
parvatād iva nāgendrā vāryoghā iva cāmbudāt
18 tathā bāṇā vinirmuktāḥ śārṅgān narāyaṇeritāḥ
nirdhāvantīṣavas tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ
19 śarabheṇa yathā siṃhāḥ siṃhena dviradā yathā
dviradena yathā vyāghrā vyāghreṇa dvīpino yathā
20 dvīpinā ca yathā śvānaḥ śunā mārjarakā yathā
mārjāreṇa yathā sarpāḥ sarpeṇa ca yathākhavaḥ
21 tathā te rākṣasā yuddhe viṣṇunā prabhaviṣṇunā
dravanti drāvitāś caiva śāyitāś ca mahītale
22 rākṣasānāṃ sahasrāṇi nihatya madhusūdanaḥ
vārijaṃ nādayām āsa toyadaṃ surarāḍ iva
23 nārāyaṇaśaragrastaṃ śaṅkhanādasuvihvalam
yayau laṅkām abhimukhaṃ prabhagnaṃ rākṣasaṃ balam
24 prabhagne rākṣasabale nārāyaṇaśarāhate
sumālī śaravarṣeṇa āvavāra raṇe harim
25 utkṣipya hemābharaṇaṃ karaṃ karam iva dvipaḥ
rarāsa rākṣaso harṣāt sataḍit toyado yathā
26 sumāler nardatas tasya śiro jvalitakuṇḍalam
ciccheda yantur aśvāś ca bhrāntās tasya tu rakṣasaḥ
27 tair aśvair bhrāmyate bhrāntaiḥ sumālī rākṣaseśvaraḥ
indriyāśvair yathā bhrāntair dhṛtihīno yathā naraḥ
28 mālī cābhyadravad yuddhe pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ
māler dhanuścyutā bāṇāḥ kārtasvaravibhūṣitāḥ
viviśur harim āsādya krauñcaṃ patrarathā iva
29 ardyamānaḥ śaraiḥ so 'tha mālimuktaiḥ sahasraśaḥ
cukṣubhe na raṇe viṣṇur jitendriya ivādhibhiḥ
30 atha maurvī svanaṃ kṛtvā bhagavān bhūtabhāvanaḥ
mālinaṃ prati bāṇaughān sasarjāsigadādharaḥ
31 te mālideham āsādya vajravidyutprabhāḥ śarāḥ
pibanti rudhiraṃ tasya nāgā iva purāmṛtam
32 mālinaṃ vimukhaṃ kṛtvā mālimauliṃ harir balāt
rathaṃ ca sadhvajaṃ cāpaṃ vājinaś ca nyapātayat
33 virathas tu gadāṃ gṛhya mālī naktaṃcarottamaḥ
āpupluve gadāpāṇir giryagrād iva keṣarī
34 sa tayā garuḍaṃ saṃkhye īśānam iva cāntakaḥ
lalāṭadeśe 'bhyahanad vajreṇendro yathācalam
35 gadayābhihatas tena mālinā garuḍo bhṛśam
raṇāt parāṅmukhaṃ devaṃ kṛtavān vedanāturaḥ
36 parāṅmukhe kṛte deve mālinā garuḍena vai
udatiṣṭhan mahānādo rakṣasām abhinardatām
37 rakṣasāṃ nadatāṃ nādaṃ śrutvā harihayānujaḥ
parāṅmukho 'py utsasarja cakraṃ mālijighāṃsayā
38 tat sūryamaṇḍalābhāsaṃ svabhāsā bhāsayan nabhaḥ
kālacakranibhaṃ cakraṃ māleḥ śīrṣam apātayat
39 tacchiro rākṣasendrasya cakrotkṛttaṃ vibhīṣaṇam
papāta rudhirodgāri purā rāhuśiro yathā
40 tataḥ suraiḥ susaṃhṛṣṭaiḥ sarvaprāṇasamīritaḥ
siṃhanādaravo muktaḥ sādhu deveti vādibhiḥ
41 mālinaṃ nihataṃ dṛṣṭvā sumālī malyavān api
sabalau śokasaṃtaptau laṅkāaṃ prati vidhāvitau
42 garuṇas tu samāśvastaḥ saṃnivṛtya mahāmanāḥ
rākṣasān drāvayām āsa pakṣavātena kopitaḥ
43 nārāyaṇo 'pīṣuvarāśanībhir; vidārayām āsa dhanuḥpramuktaiḥ
naktaṃcarān muktavidhūtakeśān; yathāśanībhiḥ sataḍinmahendraḥ
44 bhinnātapatraṃ patamānaśastraṃ; śarair apadhvastaviśīrṇadeham
viniḥsṛtāntraṃ bhayalolanetraṃ; balaṃ tad unmattanibhaṃ babhūva
45 siṃhārditānām iva kuñjarāṇāṃ; niśācarāṇāṃ saha kuñjarāṇām
ravāś ca vegāś ca samaṃ babhūvuḥ; purāṇasiṃhena vimarditānām
46 saṃchādyamānā haribāṇajālaiḥ; svabāṇajāalāni samutsṛjantaḥ
dhāvanti naktaṃcarakālameghā; vāyupraṇunnā iva kālameghāḥ
47 cakraprahārair vinikṛttaśīrṣāḥ; saṃcūrṇitāṅgāś ca gadāprahāraiḥ
asiprahārair bahudhā vibhaktāḥ; patanti śailā iva rākṣasendrāḥ
48 cakrakṛttāsyakamalā gadāsaṃcūrṇitorasaḥ
lāṅgalaglapitagrīvā musalair bhinnamastakāḥ
49 ke cic caivāsinā chinnās tathānye śaratāḍitāḥ
nipetur ambarāt tūrṇaṃ rākṣasāḥ sāgarāmbhasi
50 tadāmbaraṃ vigalitahārakuṇḍalair; niśācarair nīlabalāhakopamaiḥ
nipātyamānair dadṛśe nirantaraṃ; nipātyamānair iva nīlaparvataiḥ
avarṣann iṣuvarṣeṇa varṣeṇādrim ivāmbudāḥ
2 śyāmāvadātas tair viṣṇur nīlair naktaṃcarottamaiḥ
vṛto 'ñjanagirīvāsīd varṣamāṇaiḥ payodharaiḥ
3 śalabhā iva kedāraṃ maśakā iva parvatam
yathāmṛtaghaṭaṃ jīvā makarā iva cārṇavam
4 tathā rakṣodhanur muktā vajrānilamanojavāḥ
hariṃ viśanti sma śarā lokāstam iva paryaye
5 syandanaiḥ syandanagatā gajaiś ca gajadhūr gatāḥ
aśvārohāḥ sadaśvaiś ca pādātāś cāmbare carāḥ
6 rākṣasendrā girinibhāḥ śaraśaktyṛṣṭitomaraiḥ
nirucchvāsaṃ hariṃ cakruḥ prāṇāyāma iva dvijam
7 niśācarais tudyamāno mīnair iva mahātimiḥ
śārṅgam āyamya gātrāṇi rākṣasānāṃ mahāhave
8 śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair vajravaktrair manojavaiḥ
ciccheda tilaśo viṣṇuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
9 vidrāvya śaravarṣaṃ taṃ varṣaṃ vāyur ivotthitam
pāñcajanyaṃ mahāśaṅkhaṃ pradadhmau puruṣottamaḥ
10 so 'mbujo hariṇā dhmātaḥ sarvaprāṇena śaṅkharāṭ
rarāsa bhīmanihrādo yugānte jalado yathā
11 śaṅkharājavacaḥ so 'tha trāsayām āsa rākṣasān
mṛgarāja ivāraṇye samadān iva kuñjarān
12 na śekur aśvāḥ saṃsthātuṃ vimadāḥ kuñjarābhavan
syandanebhyaś cyutā yodhāḥ śaṅkharāvitadurbalāḥ
13 śārṅgacāpavinirmuktā vajratulyānanāḥ śarāḥ
vidārya tāni rakṣāṃsi supuṅkhā viviśuḥ kṣitim
14 bhidyamānāḥ śaraiś cānye nārāyaṇadhanuścyutaiḥ
nipetū rākṣasā bhīmāḥ śailā vajrahatā iva
15 vraṇair vraṇakarārīṇām adhokṣajaśarodbhavaiḥ
asṛk kṣaranti dhārābhiḥ svarṇadhārām ivācalāḥ
16 śaṅkharājaravaś cāpi śārṅgacāparavas tathā
rākṣasānāṃ ravāṃś cāpi grasate vaiṣṇavo ravaḥ
17 sūryād iva karā ghorā ūrmayaḥ sāgarād iva
parvatād iva nāgendrā vāryoghā iva cāmbudāt
18 tathā bāṇā vinirmuktāḥ śārṅgān narāyaṇeritāḥ
nirdhāvantīṣavas tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ
19 śarabheṇa yathā siṃhāḥ siṃhena dviradā yathā
dviradena yathā vyāghrā vyāghreṇa dvīpino yathā
20 dvīpinā ca yathā śvānaḥ śunā mārjarakā yathā
mārjāreṇa yathā sarpāḥ sarpeṇa ca yathākhavaḥ
21 tathā te rākṣasā yuddhe viṣṇunā prabhaviṣṇunā
dravanti drāvitāś caiva śāyitāś ca mahītale
22 rākṣasānāṃ sahasrāṇi nihatya madhusūdanaḥ
vārijaṃ nādayām āsa toyadaṃ surarāḍ iva
23 nārāyaṇaśaragrastaṃ śaṅkhanādasuvihvalam
yayau laṅkām abhimukhaṃ prabhagnaṃ rākṣasaṃ balam
24 prabhagne rākṣasabale nārāyaṇaśarāhate
sumālī śaravarṣeṇa āvavāra raṇe harim
25 utkṣipya hemābharaṇaṃ karaṃ karam iva dvipaḥ
rarāsa rākṣaso harṣāt sataḍit toyado yathā
26 sumāler nardatas tasya śiro jvalitakuṇḍalam
ciccheda yantur aśvāś ca bhrāntās tasya tu rakṣasaḥ
27 tair aśvair bhrāmyate bhrāntaiḥ sumālī rākṣaseśvaraḥ
indriyāśvair yathā bhrāntair dhṛtihīno yathā naraḥ
28 mālī cābhyadravad yuddhe pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ
māler dhanuścyutā bāṇāḥ kārtasvaravibhūṣitāḥ
viviśur harim āsādya krauñcaṃ patrarathā iva
29 ardyamānaḥ śaraiḥ so 'tha mālimuktaiḥ sahasraśaḥ
cukṣubhe na raṇe viṣṇur jitendriya ivādhibhiḥ
30 atha maurvī svanaṃ kṛtvā bhagavān bhūtabhāvanaḥ
mālinaṃ prati bāṇaughān sasarjāsigadādharaḥ
31 te mālideham āsādya vajravidyutprabhāḥ śarāḥ
pibanti rudhiraṃ tasya nāgā iva purāmṛtam
32 mālinaṃ vimukhaṃ kṛtvā mālimauliṃ harir balāt
rathaṃ ca sadhvajaṃ cāpaṃ vājinaś ca nyapātayat
33 virathas tu gadāṃ gṛhya mālī naktaṃcarottamaḥ
āpupluve gadāpāṇir giryagrād iva keṣarī
34 sa tayā garuḍaṃ saṃkhye īśānam iva cāntakaḥ
lalāṭadeśe 'bhyahanad vajreṇendro yathācalam
35 gadayābhihatas tena mālinā garuḍo bhṛśam
raṇāt parāṅmukhaṃ devaṃ kṛtavān vedanāturaḥ
36 parāṅmukhe kṛte deve mālinā garuḍena vai
udatiṣṭhan mahānādo rakṣasām abhinardatām
37 rakṣasāṃ nadatāṃ nādaṃ śrutvā harihayānujaḥ
parāṅmukho 'py utsasarja cakraṃ mālijighāṃsayā
38 tat sūryamaṇḍalābhāsaṃ svabhāsā bhāsayan nabhaḥ
kālacakranibhaṃ cakraṃ māleḥ śīrṣam apātayat
39 tacchiro rākṣasendrasya cakrotkṛttaṃ vibhīṣaṇam
papāta rudhirodgāri purā rāhuśiro yathā
40 tataḥ suraiḥ susaṃhṛṣṭaiḥ sarvaprāṇasamīritaḥ
siṃhanādaravo muktaḥ sādhu deveti vādibhiḥ
41 mālinaṃ nihataṃ dṛṣṭvā sumālī malyavān api
sabalau śokasaṃtaptau laṅkāaṃ prati vidhāvitau
42 garuṇas tu samāśvastaḥ saṃnivṛtya mahāmanāḥ
rākṣasān drāvayām āsa pakṣavātena kopitaḥ
43 nārāyaṇo 'pīṣuvarāśanībhir; vidārayām āsa dhanuḥpramuktaiḥ
naktaṃcarān muktavidhūtakeśān; yathāśanībhiḥ sataḍinmahendraḥ
44 bhinnātapatraṃ patamānaśastraṃ; śarair apadhvastaviśīrṇadeham
viniḥsṛtāntraṃ bhayalolanetraṃ; balaṃ tad unmattanibhaṃ babhūva
45 siṃhārditānām iva kuñjarāṇāṃ; niśācarāṇāṃ saha kuñjarāṇām
ravāś ca vegāś ca samaṃ babhūvuḥ; purāṇasiṃhena vimarditānām
46 saṃchādyamānā haribāṇajālaiḥ; svabāṇajāalāni samutsṛjantaḥ
dhāvanti naktaṃcarakālameghā; vāyupraṇunnā iva kālameghāḥ
47 cakraprahārair vinikṛttaśīrṣāḥ; saṃcūrṇitāṅgāś ca gadāprahāraiḥ
asiprahārair bahudhā vibhaktāḥ; patanti śailā iva rākṣasendrāḥ
48 cakrakṛttāsyakamalā gadāsaṃcūrṇitorasaḥ
lāṅgalaglapitagrīvā musalair bhinnamastakāḥ
49 ke cic caivāsinā chinnās tathānye śaratāḍitāḥ
nipetur ambarāt tūrṇaṃ rākṣasāḥ sāgarāmbhasi
50 tadāmbaraṃ vigalitahārakuṇḍalair; niśācarair nīlabalāhakopamaiḥ
nipātyamānair dadṛśe nirantaraṃ; nipātyamānair iva nīlaparvataiḥ
Book 7
Chapter 8
1 hanyamāne bale tasmin padmanābhena pṛṣṭhataḥ
mālyavān saṃnivṛtto 'tha velātiga ivārṇavaḥ
2 saṃraktanayanaḥ kopāc calan maulir niśācaraḥ
padmanābham idaṃ prāha vacanaṃ paruṣaṃ tadā
3 nārāyaṇa na jānīṣe kṣatradharmaṃ sanātanam
ayuddhamanaso bhagnān yo 'smān haṃsi yathetaraḥ
4 parāṅmukhavadhaṃ pāpaṃ yaḥ karoti sureśvara
sa hantā na gataḥ svargaṃ labhate puṇyakarmaṇām
5 yuddhaśraddhātha vā te 'sti śaṅkhacakragadādhara
ahaṃ sthito 'smi paśyāmi balaṃ darśaya yat tava
6 uvāca rākṣasendraṃ taṃ devarājānujo balī
yuṣmatto bhayabhītānāṃ devānāṃ vai mayābhayam
rākṣasotsādanaṃ dattaṃ tad etad anupālyate
7 prāṇair api priyaṃ kāryaṃ devānāṃ hi sadā mayā
so 'haṃ vo nihaniṣyāmi rasātalagatān api
8 devam evaṃ bruvāṇaṃ tu raktāmburuhalocanam
śaktyā bibheda saṃkruddho rākṣasendro rarāsa ca
9 mālyavad bhujanirmuktā śaktir ghaṇṭākṛtasvanā
harer urasi babhrāja meghastheva śatahradā
10 tatas tām eva cotkṛṣya śaktiṃ śaktidharapriyaḥ
mālyavantaṃ samuddiśya cikṣepāmburuhekṣaṇaḥ
11 skandotsṛṣṭeva sā śaktir govindakaraniḥsṛtā
kāṅkṣantī rākṣasaṃ prāyān maholkevāñjanācalam
12 sā tasyorasi vistīrṇe hārabhāsāvabhāsite
apatad rākṣasendrasya girikūṭa ivāśaniḥ
13 tayā bhinnatanutrāṇāḥ prāviśad vipulaṃ tamaḥ
mālyavān punar āśvastas tasthau girir ivācalaḥ
14 tataḥ kārṣṇāyasaṃ śūlaṃ kaṇṭakair bahubhiś citam
pragṛhyābhyahanad devaṃ stanayor antare dṛḍham
15 tathaiva raṇaraktas tu muṣṭinā vāsavānujam
tāḍayitvā dhanurmātram apakrānto niśācaraḥ
16 tato 'mbare mahāñ śabdaḥ sādhu sādhv iti cotthitaḥ
āhatya rākṣaso viṣṇuṃ garuḍaṃ cāpy atāḍayat
17 vainateyas tataḥ kruddhaḥ pakṣavātena rākṣasaṃ
vyapohad balavān vāyuḥ śuṣkaparṇacayaṃ yathā
18 dvijendrapakṣavātena drāvitaṃ dṛśya pūrvajam
sumālī svabalaiḥ sārdhaṃ taṅkām abhimukho yayau
19 pakṣavātabaloddhūto mālyavān api rākṣasaḥ
svabalena samāgamya yayau laṅkāṃ hriyā vṛtaḥ
20 evaṃ te rākṣasā rāma hariṇā kamalekṣaṇā
bahuśaḥ saṃyuge bhagnā hatapravaranāyakāḥ
21 aśaknuvantas te viṣṇuṃ pratiyoddhuṃ bhayārditāḥ
tyaktvā laṅkāṃ gatā vastuṃ pātālaṃ sahapatnayaḥ
22 sumālinaṃ samāsādya rākṣasaṃ raghunandana
sthitāḥ prakhyātavīryās te vaṃśe sālakaṭaṅkaṭe
23 ye tvayā nihatās te vai paulastyā nāma rākṣasāḥ
sumālī mālyavān mālī ye ca teṣāṃ puraḥsarāḥ
sarva ete mahābhāga rāvaṇād balavattarāḥ
24 na cānyo rakṣasāṃ hantā sureṣv api puraṃjaya
ṛte nārāyaṇaṃ devaṃ śaṅkhacakragadādharam
25 bhavān nārāyaṇo devaś caturbāhuḥ sanātanaḥ
rākṣasān hantum utpanno ajeyaḥ prabhur avyayaḥ
mālyavān saṃnivṛtto 'tha velātiga ivārṇavaḥ
2 saṃraktanayanaḥ kopāc calan maulir niśācaraḥ
padmanābham idaṃ prāha vacanaṃ paruṣaṃ tadā
3 nārāyaṇa na jānīṣe kṣatradharmaṃ sanātanam
ayuddhamanaso bhagnān yo 'smān haṃsi yathetaraḥ
4 parāṅmukhavadhaṃ pāpaṃ yaḥ karoti sureśvara
sa hantā na gataḥ svargaṃ labhate puṇyakarmaṇām
5 yuddhaśraddhātha vā te 'sti śaṅkhacakragadādhara
ahaṃ sthito 'smi paśyāmi balaṃ darśaya yat tava
6 uvāca rākṣasendraṃ taṃ devarājānujo balī
yuṣmatto bhayabhītānāṃ devānāṃ vai mayābhayam
rākṣasotsādanaṃ dattaṃ tad etad anupālyate
7 prāṇair api priyaṃ kāryaṃ devānāṃ hi sadā mayā
so 'haṃ vo nihaniṣyāmi rasātalagatān api
8 devam evaṃ bruvāṇaṃ tu raktāmburuhalocanam
śaktyā bibheda saṃkruddho rākṣasendro rarāsa ca
9 mālyavad bhujanirmuktā śaktir ghaṇṭākṛtasvanā
harer urasi babhrāja meghastheva śatahradā
10 tatas tām eva cotkṛṣya śaktiṃ śaktidharapriyaḥ
mālyavantaṃ samuddiśya cikṣepāmburuhekṣaṇaḥ
11 skandotsṛṣṭeva sā śaktir govindakaraniḥsṛtā
kāṅkṣantī rākṣasaṃ prāyān maholkevāñjanācalam
12 sā tasyorasi vistīrṇe hārabhāsāvabhāsite
apatad rākṣasendrasya girikūṭa ivāśaniḥ
13 tayā bhinnatanutrāṇāḥ prāviśad vipulaṃ tamaḥ
mālyavān punar āśvastas tasthau girir ivācalaḥ
14 tataḥ kārṣṇāyasaṃ śūlaṃ kaṇṭakair bahubhiś citam
pragṛhyābhyahanad devaṃ stanayor antare dṛḍham
15 tathaiva raṇaraktas tu muṣṭinā vāsavānujam
tāḍayitvā dhanurmātram apakrānto niśācaraḥ
16 tato 'mbare mahāñ śabdaḥ sādhu sādhv iti cotthitaḥ
āhatya rākṣaso viṣṇuṃ garuḍaṃ cāpy atāḍayat
17 vainateyas tataḥ kruddhaḥ pakṣavātena rākṣasaṃ
vyapohad balavān vāyuḥ śuṣkaparṇacayaṃ yathā
18 dvijendrapakṣavātena drāvitaṃ dṛśya pūrvajam
sumālī svabalaiḥ sārdhaṃ taṅkām abhimukho yayau
19 pakṣavātabaloddhūto mālyavān api rākṣasaḥ
svabalena samāgamya yayau laṅkāṃ hriyā vṛtaḥ
20 evaṃ te rākṣasā rāma hariṇā kamalekṣaṇā
bahuśaḥ saṃyuge bhagnā hatapravaranāyakāḥ
21 aśaknuvantas te viṣṇuṃ pratiyoddhuṃ bhayārditāḥ
tyaktvā laṅkāṃ gatā vastuṃ pātālaṃ sahapatnayaḥ
22 sumālinaṃ samāsādya rākṣasaṃ raghunandana
sthitāḥ prakhyātavīryās te vaṃśe sālakaṭaṅkaṭe
23 ye tvayā nihatās te vai paulastyā nāma rākṣasāḥ
sumālī mālyavān mālī ye ca teṣāṃ puraḥsarāḥ
sarva ete mahābhāga rāvaṇād balavattarāḥ
24 na cānyo rakṣasāṃ hantā sureṣv api puraṃjaya
ṛte nārāyaṇaṃ devaṃ śaṅkhacakragadādharam
25 bhavān nārāyaṇo devaś caturbāhuḥ sanātanaḥ
rākṣasān hantum utpanno ajeyaḥ prabhur avyayaḥ
Book 7
Chapter 9
1 kasya cit tv atha kālasya sumālī nāma rākṣasaḥ
rasātalān martyalokaṃ sarvaṃ vai vicacāara ha
2 nīlajīmūtasaṃkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ
kanyāṃ duhitaraṃ gṛhya vinā padmam iva śriyam
athāpaśyat sa gacchantaṃ puṣpakeṇa dhaneśvaram
3 taṃ dṛṣṭvāmarasaṃkāśaṃ gacchantaṃ pāvakopamam
athābbravīt sutāṃ rakṣaḥ kaikasīṃ nāma nāmataḥ
4 putri pradānakālo 'yaṃ yauvanaṃ te 'tivartate
tvatkṛte ca vayaṃ sarve yantritā dharmabuddhayaḥ
5 tvaṃ hi sarvaguṇopetā śrīḥ sapadmeva putrike
pratyākhyānāc ca bhītais tvaṃ na varaiḥ pratigṛhyase
6 kanyā pitṛtvaṃ duḥkhaṃ hi sarveṣāṃ mānakāṅkṣiṇām
na jñāyate ca kaḥ kanyāṃ varayed iti putrike
7 mātuḥ kulaṃ pitṛkulaṃ yatra caiva pradīyate
kulatrayaṃ sadā kanyā saṃśaye sthāpya tiṣṭhati
8 sā tvaṃ munivaraśreṣṭhaṃ prajāpatikulodbhavam
gaccha viśravasaṃ putri paulastyaṃ varaya svayam
9 īdṛśās te bhaviṣyanti putrāḥ putri na saṃśayaḥ
tejasā bhāskarasamā yādṛśo 'yaṃ dhaneśvaraḥ
10 etasminn antare rāma pulastya tanayo dvijaḥ
agnihotram upātiṣṭhac caturtha iva pāvakaḥ
11 sā tu tāṃ dāruṇāṃ velām acintya pitṛgauravāt
upasṛtyāgratas tasya caraṇādhomukhī sthitā
12 sa tu tāṃ vīkṣya suśroṇīṃ pūrṇacandranibhānanām
abravīt paramodāro dīpyamāna ivaujasā
13 bhadre kasyāsi duhitā kuto vā tvam ihāgatā
kiṃ kāryaṃ kasya vā hetos tattvato brūhi śobhane
14 evam uktā tu sā kanyā kṛtāñjalir athābravīt
ātmaprabhāvena mune jñātum arhasi me matam
15 kiṃ tu viddhi hi māṃ brahmañ śāsanāt pitur āgatām
kaikasī nāma nāmnāhaṃ śeṣaṃ tvaṃ jñātum arhasi
16 sa tu gatvā munir dhyānaṃ vākyam etad uvāca ha
vijñātaṃ te mayā bhadre kāraṇaṃ yan manogatam
17 dāruṇāyāṃ tu velāyāṃ yasmāt tvaṃ mām upasthitā
śṛṇu tasmāt sutān bhadre yādṛśāñ janayiṣyasi
18 dāruṇān dāruṇākārān dāruṇābhijanapriyān
prasaviṣyasi suśroṇi rākṣasān krūrakarmaṇaḥ
19 sā tu tadvacanaṃ śrutvā praṇipatyābravīd vacaḥ
bhagavan nedṛśāḥ putrās tvatto 'rhā brahmayonitaḥ
20 athābravīn munis tatra paścimo yas tavātmajaḥ
mama vaṃśānurūpaś ca dharmātmā ca bhaviṣyati
21 evam uktā tu sā kanyā rāma kālena kena cit
janayām āsa bībhatsaṃ rakṣorūpaṃ sudāruṇam
22 daśaśīrṣaṃ mahādaṃṣṭraṃ nīlāñjanacayopamam
tāmrauṣṭhaṃ viṃśatibhujaṃ mahāsyaṃ dīptamūrdhajam
23 jātamātre tatas tasmin sajvālakavalāḥ śivāḥ
kravyādāś cāpasavyāni maṇḍalāni pracakrire
24 vavarṣa rudhiraṃ devo meghāś ca khananisvanāḥ
prababhau na ca khe sūryo maholkāś cāpatan bhuvi
25 atha nāmākarot tasya pitāmahasamaḥ pitā
daśaśīrṣaḥ prasūto 'yaṃ daśagrīvo bhaviṣyati
26 tasya tv anantaraṃ jātaḥ kumbhakarṇo mahābalaḥ
pramāṇād yasya vipulaṃ pramāṇaṃ neha vidyate
27 tataḥ śūrpaṇakhā nāma saṃjajñe vikṛtānanā
vibhīṣaṇaś ca dharmātmā kaikasyāḥ paścimaḥ sutaḥ
28 te tu tatra mahāraṇye vavṛdhuḥ sumahaujasaḥ
teṣāṃ krūro daśagrīvo lokodvegakaro 'bhavat
29 kumbhakarṇaḥ pramattas tu maharṣīn dharmasaṃśritān
trailokyaṃ trāsayan duṣṭo bhakṣayan vicacāra ha
30 vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmapathe sthitaḥ
svādhyāyaniyatāhāra uvāsa niyatendriyaḥ
31 atha vitteśvaro devas tatra kālena kena cit
āgacchat pitaraṃ draṣṭuṃ puṣpakeṇa mahaujasaṃ
32 taṃ dṛṣṭvā kaikayī tatra jvalantam iva tejasā
āsthāya rākṣasīṃ buddhiṃ daśagrīvam uvāca ha
33 putravaiśravaṇaṃ paśya bhrātaraṃ tejasā vṛtam
bhrātṛbhāve same cāpi paśyātmānaṃ tvam īdṛśam
34 daśagrīva tathā yatnaṃ kuruṣvāmitavikrama
yathā bhavasi me putra śīgghraṃ vaiśvaraṇopamaḥ
35 mātus tad vacanaṃ śrutvā daśagrīvaḥ pratāpavān
amarṣam atulaṃ lebhe pratijñāṃ cākarot tadā
36 satyaṃ te pratijānāmi tulyo bhrātrādhiko 'pi vā
bhaviṣyāmy acirān mātaḥ saṃtāpaṃ tyaja hṛdgatam
37 tataḥ krodhena tenaiva daśagrīvaḥ sahānujaḥ
prāpsyāmi tapasā kāmam iti kṛtvādhyavasya ca
āgacchad ātmasiddhyarthaṃ gokarṇasyāśramaṃ śubham
rasātalān martyalokaṃ sarvaṃ vai vicacāara ha
2 nīlajīmūtasaṃkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ
kanyāṃ duhitaraṃ gṛhya vinā padmam iva śriyam
athāpaśyat sa gacchantaṃ puṣpakeṇa dhaneśvaram
3 taṃ dṛṣṭvāmarasaṃkāśaṃ gacchantaṃ pāvakopamam
athābbravīt sutāṃ rakṣaḥ kaikasīṃ nāma nāmataḥ
4 putri pradānakālo 'yaṃ yauvanaṃ te 'tivartate
tvatkṛte ca vayaṃ sarve yantritā dharmabuddhayaḥ
5 tvaṃ hi sarvaguṇopetā śrīḥ sapadmeva putrike
pratyākhyānāc ca bhītais tvaṃ na varaiḥ pratigṛhyase
6 kanyā pitṛtvaṃ duḥkhaṃ hi sarveṣāṃ mānakāṅkṣiṇām
na jñāyate ca kaḥ kanyāṃ varayed iti putrike
7 mātuḥ kulaṃ pitṛkulaṃ yatra caiva pradīyate
kulatrayaṃ sadā kanyā saṃśaye sthāpya tiṣṭhati
8 sā tvaṃ munivaraśreṣṭhaṃ prajāpatikulodbhavam
gaccha viśravasaṃ putri paulastyaṃ varaya svayam
9 īdṛśās te bhaviṣyanti putrāḥ putri na saṃśayaḥ
tejasā bhāskarasamā yādṛśo 'yaṃ dhaneśvaraḥ
10 etasminn antare rāma pulastya tanayo dvijaḥ
agnihotram upātiṣṭhac caturtha iva pāvakaḥ
11 sā tu tāṃ dāruṇāṃ velām acintya pitṛgauravāt
upasṛtyāgratas tasya caraṇādhomukhī sthitā
12 sa tu tāṃ vīkṣya suśroṇīṃ pūrṇacandranibhānanām
abravīt paramodāro dīpyamāna ivaujasā
13 bhadre kasyāsi duhitā kuto vā tvam ihāgatā
kiṃ kāryaṃ kasya vā hetos tattvato brūhi śobhane
14 evam uktā tu sā kanyā kṛtāñjalir athābravīt
ātmaprabhāvena mune jñātum arhasi me matam
15 kiṃ tu viddhi hi māṃ brahmañ śāsanāt pitur āgatām
kaikasī nāma nāmnāhaṃ śeṣaṃ tvaṃ jñātum arhasi
16 sa tu gatvā munir dhyānaṃ vākyam etad uvāca ha
vijñātaṃ te mayā bhadre kāraṇaṃ yan manogatam
17 dāruṇāyāṃ tu velāyāṃ yasmāt tvaṃ mām upasthitā
śṛṇu tasmāt sutān bhadre yādṛśāñ janayiṣyasi
18 dāruṇān dāruṇākārān dāruṇābhijanapriyān
prasaviṣyasi suśroṇi rākṣasān krūrakarmaṇaḥ
19 sā tu tadvacanaṃ śrutvā praṇipatyābravīd vacaḥ
bhagavan nedṛśāḥ putrās tvatto 'rhā brahmayonitaḥ
20 athābravīn munis tatra paścimo yas tavātmajaḥ
mama vaṃśānurūpaś ca dharmātmā ca bhaviṣyati
21 evam uktā tu sā kanyā rāma kālena kena cit
janayām āsa bībhatsaṃ rakṣorūpaṃ sudāruṇam
22 daśaśīrṣaṃ mahādaṃṣṭraṃ nīlāñjanacayopamam
tāmrauṣṭhaṃ viṃśatibhujaṃ mahāsyaṃ dīptamūrdhajam
23 jātamātre tatas tasmin sajvālakavalāḥ śivāḥ
kravyādāś cāpasavyāni maṇḍalāni pracakrire
24 vavarṣa rudhiraṃ devo meghāś ca khananisvanāḥ
prababhau na ca khe sūryo maholkāś cāpatan bhuvi
25 atha nāmākarot tasya pitāmahasamaḥ pitā
daśaśīrṣaḥ prasūto 'yaṃ daśagrīvo bhaviṣyati
26 tasya tv anantaraṃ jātaḥ kumbhakarṇo mahābalaḥ
pramāṇād yasya vipulaṃ pramāṇaṃ neha vidyate
27 tataḥ śūrpaṇakhā nāma saṃjajñe vikṛtānanā
vibhīṣaṇaś ca dharmātmā kaikasyāḥ paścimaḥ sutaḥ
28 te tu tatra mahāraṇye vavṛdhuḥ sumahaujasaḥ
teṣāṃ krūro daśagrīvo lokodvegakaro 'bhavat
29 kumbhakarṇaḥ pramattas tu maharṣīn dharmasaṃśritān
trailokyaṃ trāsayan duṣṭo bhakṣayan vicacāra ha
30 vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmapathe sthitaḥ
svādhyāyaniyatāhāra uvāsa niyatendriyaḥ
31 atha vitteśvaro devas tatra kālena kena cit
āgacchat pitaraṃ draṣṭuṃ puṣpakeṇa mahaujasaṃ
32 taṃ dṛṣṭvā kaikayī tatra jvalantam iva tejasā
āsthāya rākṣasīṃ buddhiṃ daśagrīvam uvāca ha
33 putravaiśravaṇaṃ paśya bhrātaraṃ tejasā vṛtam
bhrātṛbhāve same cāpi paśyātmānaṃ tvam īdṛśam
34 daśagrīva tathā yatnaṃ kuruṣvāmitavikrama
yathā bhavasi me putra śīgghraṃ vaiśvaraṇopamaḥ
35 mātus tad vacanaṃ śrutvā daśagrīvaḥ pratāpavān
amarṣam atulaṃ lebhe pratijñāṃ cākarot tadā
36 satyaṃ te pratijānāmi tulyo bhrātrādhiko 'pi vā
bhaviṣyāmy acirān mātaḥ saṃtāpaṃ tyaja hṛdgatam
37 tataḥ krodhena tenaiva daśagrīvaḥ sahānujaḥ
prāpsyāmi tapasā kāmam iti kṛtvādhyavasya ca
āgacchad ātmasiddhyarthaṃ gokarṇasyāśramaṃ śubham
Book 7
Chapter 10
1 athābravīd dvijaṃ rāmaḥ kathaṃ te bhrātaro vane
kīdṛśaṃ tu tadā brahmaṃs tapaś cerur mahāvratāḥ
2 agastyas tv abravīt tatra rāmaṃ prayata mānasaṃ
tāṃs tān dharmavidhīṃs tatra bhrātaras te samāviśan
3 kumbhakarṇas tadā yatto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ
tatāpa graiṣmike kāle pañcasv agniṣv avasthitaḥ
4 varṣe meghodakaklinno vīrāsanam asevata
nityaṃ ca śaiśire kāle jalamadhyapratiśrayaḥ
5 evaṃ varṣasahasrāṇi daśa tasyāticakramuḥ
dharme prayatamānasya satpathe niṣṭhitasya ca
6 vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmaparaḥ śuciḥ
pañcavarṣasahasrāṇi pādenaikena tasthivān
7 samāpte niyame tasya nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ
papāta puṣpavarṣaṃ ca kṣubhitāś cāpi devatāḥ
8 pañcavarṣasahasrāṇi sūryaṃ caivānvavartata
tasthau cordhvaśiro bāhuḥ svādhyāyadhṛtamānasaḥ
9 evaṃ vibhīṣaṇasyāpi gatāni niyatātmanaḥ
daśavarṣasahasrāṇi svargasthasyeva nandane
10 daśavarṣasahasraṃ tu nirāhāro daśānanaḥ
pūrṇe varṣasahasre tu śiraś cāgnau juhāva saḥ
11 evaṃ varṣasahasrāṇi nava tasyāticakramuḥ
śirāṃsi nava cāpy asya praviṣṭāni hutāśanam
12 atha varṣasahasre tu daśame daśamaṃ śiraḥ
chettukāmaḥ sa dharmātmā prāptaś cātra pitāmahaḥ
13 pitāmahas tu suprītaḥ sārdhaṃ devair upasthitaḥ
vatsa vatsa daśagrīva prīto 'smīty abhyabhāṣata
14 śīghraṃ varaya dharmajña varo yas te 'bhikāṅkṣitaḥ
kiṃ te kāmaṃ karomy adya na vṛthā te pariśramaḥ
15 tato 'bravīd daśagrīvaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā
praṇamya śirasā devaṃ harṣagadgadayā girā
16 bhagavan prāṇināṃ nityaṃ nānyatra maraṇād bhayam
nāsti mṛtyusamaḥ śatrur amaratvam ato vṛṇe
17 suparṇanāgayakṣāṇāṃ daityadānavarakṣasām
avadhyaḥ syāṃ prajādhyakṣa devatānāṃ ca śāśvatam
18 na hi cintā mamānyeṣu prāṇiṣv amarapūjita
tṛṇabhūtā hi me sarve prāṇino mānuṣādayaḥ
19 evam uktas tu dharmātmā daśagrīveṇa rakṣasā
uvāca vacanaṃ rāma saha devaiḥ pitāmahaḥ
20 bhaviṣyaty evam evaitat tava rākṣasapuṃgava
śṛṇu cāpi vaco bhūyaḥ prītasyeha śubhaṃ mama
21 hutāni yāni śīrṣāṇi pūrvam agnau tvayānagha
punas tāni bhaviṣyanti tathaiva tava rākṣasa
22 evaṃ pitāmahoktasya daśagrīvasya rakṣasaḥ
agnau hutāni śīrṣāṇi yāni tāny utthitāni vai
23 evam uktvvā tu taṃ rāma daśagrīvaṃ prajāpatiḥ
vibhīṣaṇam athovāca vākyaṃ lokapitāmahaḥ
24 vibhīṣaṇa tvayā vatsa dharmasaṃhitabuddhinā
parituṣṭo 'smi dharmajña varaṃ varaya suvrata
25 vibhīṣaṇas tu dharmātmā vacanaṃ prāha sāñjaliḥ
vṛtaḥ sarvaguṇair nityaṃ candramā iva raśmibhiḥ
26 bhagavan kṛtakṛtyo 'haṃ yan me lokaguruḥ svayam
prīto yadi tvaṃ dātavyaṃ varaṃ me śṛṇu suvrata
27 yā yā me jāyate buddhir yeṣu yeṣv āśrameṣv iha
sā sā bhavatu dharmiṣṭhā taṃ taṃ dharmaṃ ca pālaye
28 eṣa me paramodāra varaḥ paramako mataḥ
na hi dharmābhiraktānāṃ loke kiṃ cana durlabham
29 atha prajāpatiḥ prīto vibhīṣaṇam uvāca ha
dharmiṣṭhas tvaṃ yathā vatsa tathā caitad bhaviṣyati
30 yasmād rākṣasayonau te jātasyāmitrakarṣaṇa
nādharme jāyate buddhir amaratvaṃ dadāmi te
31 kumbhakarṇāya tu varaṃ prayacchantam ariṃdama
prajāpatiṃ surāḥ sarve vākyaṃ prāñjalayo 'bruvan
32 na tāvat kumbhakarṇāya pradātavyo varas tvayā
jānīṣe hi yathā lokāṃs trāsayaty eṣa durmatiḥ
33 nandane 'psarasaḥ sapta mahendrānucarā daśa
anena bhakṣitā brahman ṛṣayo mānuṣās tathā
34 varavyājena moho 'smai dīyatām amitaprabha
lokānāṃ svasti caiva syād bhaved asya ca saṃnatiḥ
35 evam uktaḥ surair brahmācintayat padmasaṃbhavaḥ
cintitā copatasthe 'sya pārśvaṃ devī sarasvatī
36 prāñjaliḥ sā tu parśvasthā prāha vākyaṃ sarasvatī
iyam asmy āgatā devakiṃ kāryaṃ karavāṇy aham
37 prajāpatis tu tāṃ prāptāṃ prāha vākyaṃ sarasvatīm
vāṇi tvaṃ rākṣasendrasya bhava yā devatepsitā
38 tathety uktvā praviṣṭā sā prajāpatir athābravīt
kumbhakarṇa mahābāho varaṃ varaya yo mataḥ
39 kumbhakarṇas tu tad vākyaṃ śrutvā vacanam abravīt
svaptuṃ varṣāṇy anekāni devadeva mamepsitam
40 evam astv iti taṃ coktvā saha devaiḥ pitāmahaḥ
devī sarasvatī caivam uktvā taṃ prayayau divam
41 kumbhakarṇas tu duṣṭātmā cintayām āsa duḥkhitaḥ
kīrdṛśaṃ kiṃ nv idaṃ vākyaṃ mamādya vadanāc cyutam
42 evaṃ labdhavarāḥ sarve bhrātaro dīptatejasaḥ
śleṣmātakavanaṃ gatvā tatra te nyavasan sukham
kīdṛśaṃ tu tadā brahmaṃs tapaś cerur mahāvratāḥ
2 agastyas tv abravīt tatra rāmaṃ prayata mānasaṃ
tāṃs tān dharmavidhīṃs tatra bhrātaras te samāviśan
3 kumbhakarṇas tadā yatto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ
tatāpa graiṣmike kāle pañcasv agniṣv avasthitaḥ
4 varṣe meghodakaklinno vīrāsanam asevata
nityaṃ ca śaiśire kāle jalamadhyapratiśrayaḥ
5 evaṃ varṣasahasrāṇi daśa tasyāticakramuḥ
dharme prayatamānasya satpathe niṣṭhitasya ca
6 vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmaparaḥ śuciḥ
pañcavarṣasahasrāṇi pādenaikena tasthivān
7 samāpte niyame tasya nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ
papāta puṣpavarṣaṃ ca kṣubhitāś cāpi devatāḥ
8 pañcavarṣasahasrāṇi sūryaṃ caivānvavartata
tasthau cordhvaśiro bāhuḥ svādhyāyadhṛtamānasaḥ
9 evaṃ vibhīṣaṇasyāpi gatāni niyatātmanaḥ
daśavarṣasahasrāṇi svargasthasyeva nandane
10 daśavarṣasahasraṃ tu nirāhāro daśānanaḥ
pūrṇe varṣasahasre tu śiraś cāgnau juhāva saḥ
11 evaṃ varṣasahasrāṇi nava tasyāticakramuḥ
śirāṃsi nava cāpy asya praviṣṭāni hutāśanam
12 atha varṣasahasre tu daśame daśamaṃ śiraḥ
chettukāmaḥ sa dharmātmā prāptaś cātra pitāmahaḥ
13 pitāmahas tu suprītaḥ sārdhaṃ devair upasthitaḥ
vatsa vatsa daśagrīva prīto 'smīty abhyabhāṣata
14 śīghraṃ varaya dharmajña varo yas te 'bhikāṅkṣitaḥ
kiṃ te kāmaṃ karomy adya na vṛthā te pariśramaḥ
15 tato 'bravīd daśagrīvaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā
praṇamya śirasā devaṃ harṣagadgadayā girā
16 bhagavan prāṇināṃ nityaṃ nānyatra maraṇād bhayam
nāsti mṛtyusamaḥ śatrur amaratvam ato vṛṇe
17 suparṇanāgayakṣāṇāṃ daityadānavarakṣasām
avadhyaḥ syāṃ prajādhyakṣa devatānāṃ ca śāśvatam
18 na hi cintā mamānyeṣu prāṇiṣv amarapūjita
tṛṇabhūtā hi me sarve prāṇino mānuṣādayaḥ
19 evam uktas tu dharmātmā daśagrīveṇa rakṣasā
uvāca vacanaṃ rāma saha devaiḥ pitāmahaḥ
20 bhaviṣyaty evam evaitat tava rākṣasapuṃgava
śṛṇu cāpi vaco bhūyaḥ prītasyeha śubhaṃ mama
21 hutāni yāni śīrṣāṇi pūrvam agnau tvayānagha
punas tāni bhaviṣyanti tathaiva tava rākṣasa
22 evaṃ pitāmahoktasya daśagrīvasya rakṣasaḥ
agnau hutāni śīrṣāṇi yāni tāny utthitāni vai
23 evam uktvvā tu taṃ rāma daśagrīvaṃ prajāpatiḥ
vibhīṣaṇam athovāca vākyaṃ lokapitāmahaḥ
24 vibhīṣaṇa tvayā vatsa dharmasaṃhitabuddhinā
parituṣṭo 'smi dharmajña varaṃ varaya suvrata
25 vibhīṣaṇas tu dharmātmā vacanaṃ prāha sāñjaliḥ
vṛtaḥ sarvaguṇair nityaṃ candramā iva raśmibhiḥ
26 bhagavan kṛtakṛtyo 'haṃ yan me lokaguruḥ svayam
prīto yadi tvaṃ dātavyaṃ varaṃ me śṛṇu suvrata
27 yā yā me jāyate buddhir yeṣu yeṣv āśrameṣv iha
sā sā bhavatu dharmiṣṭhā taṃ taṃ dharmaṃ ca pālaye
28 eṣa me paramodāra varaḥ paramako mataḥ
na hi dharmābhiraktānāṃ loke kiṃ cana durlabham
29 atha prajāpatiḥ prīto vibhīṣaṇam uvāca ha
dharmiṣṭhas tvaṃ yathā vatsa tathā caitad bhaviṣyati
30 yasmād rākṣasayonau te jātasyāmitrakarṣaṇa
nādharme jāyate buddhir amaratvaṃ dadāmi te
31 kumbhakarṇāya tu varaṃ prayacchantam ariṃdama
prajāpatiṃ surāḥ sarve vākyaṃ prāñjalayo 'bruvan
32 na tāvat kumbhakarṇāya pradātavyo varas tvayā
jānīṣe hi yathā lokāṃs trāsayaty eṣa durmatiḥ
33 nandane 'psarasaḥ sapta mahendrānucarā daśa
anena bhakṣitā brahman ṛṣayo mānuṣās tathā
34 varavyājena moho 'smai dīyatām amitaprabha
lokānāṃ svasti caiva syād bhaved asya ca saṃnatiḥ
35 evam uktaḥ surair brahmācintayat padmasaṃbhavaḥ
cintitā copatasthe 'sya pārśvaṃ devī sarasvatī
36 prāñjaliḥ sā tu parśvasthā prāha vākyaṃ sarasvatī
iyam asmy āgatā devakiṃ kāryaṃ karavāṇy aham
37 prajāpatis tu tāṃ prāptāṃ prāha vākyaṃ sarasvatīm
vāṇi tvaṃ rākṣasendrasya bhava yā devatepsitā
38 tathety uktvā praviṣṭā sā prajāpatir athābravīt
kumbhakarṇa mahābāho varaṃ varaya yo mataḥ
39 kumbhakarṇas tu tad vākyaṃ śrutvā vacanam abravīt
svaptuṃ varṣāṇy anekāni devadeva mamepsitam
40 evam astv iti taṃ coktvā saha devaiḥ pitāmahaḥ
devī sarasvatī caivam uktvā taṃ prayayau divam
41 kumbhakarṇas tu duṣṭātmā cintayām āsa duḥkhitaḥ
kīrdṛśaṃ kiṃ nv idaṃ vākyaṃ mamādya vadanāc cyutam
42 evaṃ labdhavarāḥ sarve bhrātaro dīptatejasaḥ
śleṣmātakavanaṃ gatvā tatra te nyavasan sukham
Book 7
Chapter 11
1 sumālī varalabdhāṃs tu jñātvā tān vai niśācarān
udatiṣṭhad bhayaṃ tyaktvā sānugaḥ sa rasātalāt
2 mārīcaś ca prahastaś ca virūpākṣo mahodaraḥ
udatiṣṭhan susaṃrabdhāḥ sacivās tasya rakṣasaḥ
3 sumālī caiva taiḥ sarvair vṛto rākṣasapuṃgavaiḥ
abhigamya daśagrīvaṃ pariṣvajyedam abravīt
4 diṣṭyā te putrasaṃprāptaś cintito 'yamṃ manorathaḥ
yas tvaṃ tribhuvaṇaśreṣṭhāl labdhavān varam īdṛśam
5 yatkṛte ca vayaṃ laṅkāṃ tyaktvā yātā rasātalam
tad gataṃ no mahābāho mahad viṣṇukṛtaṃ bhayam
6 asakṛt tena bhagnā hi parityajya svam ālayam
vidrutāḥ sahitāḥ sarve praviṣṭāḥ sma rasātalam
7 asmadīyā ca laṅkeyaṃ nagarī rākṣasoṣitā
niveśitā tava bhrātrā dhanādhyakṣeṇa dhīmatā
8 yadi nāmātra śakyaṃ syāt sāmnā dānena vānagha
tarasā vā mahābāho pratyānetuṃ kṛtaṃ bhavet
9 tvaṃ ca laṅkeśvaras tāta bhaviṣyasi na saṃśayaḥ
sarveṣāṃ naḥ prabhuś caiva bhaviṣyasi mahābala
10 athābravīd daśagrīvo mātāmaham upasthitam
vitteśo gurur asmākaṃ nārhasy evaṃ prabhāṣitum
11 uktavantaṃ tathā vākyaṃ daśagrīvaṃ niśācaraḥ
prahastaḥ praśritaṃ vākyam idam āha sakāraṇam
12 daśagrīva mahābāho nārhas tvaṃ vaktum īdṛśam
saubhrātraṃ nāsti śūrāṇāṃ śṛṇu cedaṃ vaco mama
13 aditiś ca ditiś caiva bhaginyau sahite kila
bhārye paramarūpiṇyau kaśyapasya prajāpateḥ
14 aditir janayām āsa devāṃs tribhuvaṇeśvarān
ditis tv ajanayad daityān kaśyapasyātmasaṃbhavān
15 daityānāṃ kila dharmajña pureyaṃ savanārṇavā
saparvatā mahī vīra te 'bhavan prabhaviṣṇavaḥ
16 nihatya tāṃs tu samare viṣṇunā prabhaviṣṇunā
devānāṃ vaśam ānītaṃ trailokyam idam avyayam
17 naitad eko bhavān eva kariṣyati viparyayam
surair ācaritaṃ pūrvaṃ kuruṣvaitad vaco mama
18 evam ukto daśagrīvaḥ prahastena durātmanā
cintayitvā muhūrtaṃ vai bāḍham ity eva so 'bravīt
19 sa tu tenaiva harṣeṇa tasminn ahani vīryavān
vanaṃ gato daśagrīvaḥ saha taiḥ kṣaṇadācaraiḥ
20 trikūṭasthaḥ sa tu tadā daśagrīvo niśācaraḥ
preṣayām āsa dautyena prahastaṃ vākyakovidam
21 prahasta śīghraṃ gatvā tvaṃ brūhi nairṛtapuṃgavam
vacanān mama vitteśaṃ sāmapūrvam idaṃ vacaḥ
22 iyaṃ laṅkā purī rājan rākṣasānāṃ mahātmanām
tvayā niveśitā saumya naitad yuktaṃ tavānagha
23 tad bhavān yadi sāmnaitāṃ dadyād atulavikrama
kṛtvā bhaven mama prītir dharmaś caivānupālitaḥ
24 ity uktaḥ sa tadā gatvā prahasto vākyakovidaḥ
daśagrīvavacaḥ sarvaṃ vitteśāya nyavedayat
25 prahastād api saṃśrutya devo vaiśvāraṇo vacaḥ
pratyuvāca prahastaṃ taṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ
26 brūhi gaccha daśagrīvaṃ purī rājyaṃ ca yan mama
tavāpy etan mahābāho bhuṅkṣvaitad dhatakaṇṭakam
27 sarvaṃ kartāsmi bhadraṃ te rākṣaseśa vaco 'cirāt
kiṃ tu tāvat pratīkṣasva pitur yāvan nivedaya
28 evam uktvā dhanādhyakṣo jagāma pitur antikam
abhivādya guruṃ prāha rāvaṇasya yadīpsitam
29 eṣa tāta daśagrīvo dūtaṃ preṣitavān mama
dīyatāṃ nagarī laṅkā pūrvaṃ rakṣogaṇoṣitā
mayātra yad anuṣṭheyaṃ tan mamācakṣva suvrataḥ
30 brahmarṣis tv evam ukto 'sau viśravā munipuṃgavaḥ
uvāca dhanadaṃ vākyaṃ śṛṇu putro vaco mama
31 daśagrīvo mahābāhur uktavān mama saṃnidhau
mayā nirbhartsitaś cāsīd bahudhoktaḥ sudurmatiḥ
32 sa krodhena mayā coktau dhvaṃsasveti punaḥ punaḥ
śreyo'bhiyuktaṃ dharmyaṃ ca śṛṇu putra vaco mama
33 varapradānasaṃmūḍho mānyāmānyaṃ sudurmatiḥ
na vetti mama śāpāc ca prakṛtiṃ dāruṇaṃ gataḥ
34 tasmād gaccha mahābāho kailāsaṃ dharaṇīdharam
niveśaya nivāsārthaṃ tvaja laṅkāṃ sahānugaḥ
35 tatra mandākinī ramyā nadīnāṃ pravarā nadī
kāñcanaiḥ sūryasaṃkāśaiḥ paṅkajaiḥ saṃvṛtodakā
36 na hi kṣamaṃ tvayā tena vairaṃ dhanadarakṣasā
jānīṣe hi yathānena labdhaḥ paramako varaḥ
37 evam ukto gṛhītvā tu tad vacaḥ pitṛgauravāt
sadāra pauraḥ sāmātyaḥ savāhanadhano gataḥ
38 prahastas tu daśagrīvaṃ gatvā sarvaṃ nyavedayat
śūnyā sā nagarī laṅkā triṃśadyojanam āyatā
praviśya tāṃ sahāsmābhiḥ svadharmaṃ tatra pālaya
39 evam uktaḥ prahastena rāvaṇo rākṣasas tadā
viveśa nagarīṃ laṅkāṃ sabhrātā sabalānugaḥ
40 sa cābhiṣiktaḥ kṣaṇadācarais tadā; niveśayām āsa purīṃ daśānanaḥ
nikāmapūrṇā ca babhūva sā purī; niśācarair nīlabalāhakopamaiḥ
41 dhaneśvaras tv atha pitṛvākyagauravān; nyaveśayac chaśivimale girau purīm
svalaṃkṛtair bhavanavarair vibhūṣitāṃ; puraṃdarasyeva tadāmarāvatīm
udatiṣṭhad bhayaṃ tyaktvā sānugaḥ sa rasātalāt
2 mārīcaś ca prahastaś ca virūpākṣo mahodaraḥ
udatiṣṭhan susaṃrabdhāḥ sacivās tasya rakṣasaḥ
3 sumālī caiva taiḥ sarvair vṛto rākṣasapuṃgavaiḥ
abhigamya daśagrīvaṃ pariṣvajyedam abravīt
4 diṣṭyā te putrasaṃprāptaś cintito 'yamṃ manorathaḥ
yas tvaṃ tribhuvaṇaśreṣṭhāl labdhavān varam īdṛśam
5 yatkṛte ca vayaṃ laṅkāṃ tyaktvā yātā rasātalam
tad gataṃ no mahābāho mahad viṣṇukṛtaṃ bhayam
6 asakṛt tena bhagnā hi parityajya svam ālayam
vidrutāḥ sahitāḥ sarve praviṣṭāḥ sma rasātalam
7 asmadīyā ca laṅkeyaṃ nagarī rākṣasoṣitā
niveśitā tava bhrātrā dhanādhyakṣeṇa dhīmatā
8 yadi nāmātra śakyaṃ syāt sāmnā dānena vānagha
tarasā vā mahābāho pratyānetuṃ kṛtaṃ bhavet
9 tvaṃ ca laṅkeśvaras tāta bhaviṣyasi na saṃśayaḥ
sarveṣāṃ naḥ prabhuś caiva bhaviṣyasi mahābala
10 athābravīd daśagrīvo mātāmaham upasthitam
vitteśo gurur asmākaṃ nārhasy evaṃ prabhāṣitum
11 uktavantaṃ tathā vākyaṃ daśagrīvaṃ niśācaraḥ
prahastaḥ praśritaṃ vākyam idam āha sakāraṇam
12 daśagrīva mahābāho nārhas tvaṃ vaktum īdṛśam
saubhrātraṃ nāsti śūrāṇāṃ śṛṇu cedaṃ vaco mama
13 aditiś ca ditiś caiva bhaginyau sahite kila
bhārye paramarūpiṇyau kaśyapasya prajāpateḥ
14 aditir janayām āsa devāṃs tribhuvaṇeśvarān
ditis tv ajanayad daityān kaśyapasyātmasaṃbhavān
15 daityānāṃ kila dharmajña pureyaṃ savanārṇavā
saparvatā mahī vīra te 'bhavan prabhaviṣṇavaḥ
16 nihatya tāṃs tu samare viṣṇunā prabhaviṣṇunā
devānāṃ vaśam ānītaṃ trailokyam idam avyayam
17 naitad eko bhavān eva kariṣyati viparyayam
surair ācaritaṃ pūrvaṃ kuruṣvaitad vaco mama
18 evam ukto daśagrīvaḥ prahastena durātmanā
cintayitvā muhūrtaṃ vai bāḍham ity eva so 'bravīt
19 sa tu tenaiva harṣeṇa tasminn ahani vīryavān
vanaṃ gato daśagrīvaḥ saha taiḥ kṣaṇadācaraiḥ
20 trikūṭasthaḥ sa tu tadā daśagrīvo niśācaraḥ
preṣayām āsa dautyena prahastaṃ vākyakovidam
21 prahasta śīghraṃ gatvā tvaṃ brūhi nairṛtapuṃgavam
vacanān mama vitteśaṃ sāmapūrvam idaṃ vacaḥ
22 iyaṃ laṅkā purī rājan rākṣasānāṃ mahātmanām
tvayā niveśitā saumya naitad yuktaṃ tavānagha
23 tad bhavān yadi sāmnaitāṃ dadyād atulavikrama
kṛtvā bhaven mama prītir dharmaś caivānupālitaḥ
24 ity uktaḥ sa tadā gatvā prahasto vākyakovidaḥ
daśagrīvavacaḥ sarvaṃ vitteśāya nyavedayat
25 prahastād api saṃśrutya devo vaiśvāraṇo vacaḥ
pratyuvāca prahastaṃ taṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ
26 brūhi gaccha daśagrīvaṃ purī rājyaṃ ca yan mama
tavāpy etan mahābāho bhuṅkṣvaitad dhatakaṇṭakam
27 sarvaṃ kartāsmi bhadraṃ te rākṣaseśa vaco 'cirāt
kiṃ tu tāvat pratīkṣasva pitur yāvan nivedaya
28 evam uktvā dhanādhyakṣo jagāma pitur antikam
abhivādya guruṃ prāha rāvaṇasya yadīpsitam
29 eṣa tāta daśagrīvo dūtaṃ preṣitavān mama
dīyatāṃ nagarī laṅkā pūrvaṃ rakṣogaṇoṣitā
mayātra yad anuṣṭheyaṃ tan mamācakṣva suvrataḥ
30 brahmarṣis tv evam ukto 'sau viśravā munipuṃgavaḥ
uvāca dhanadaṃ vākyaṃ śṛṇu putro vaco mama
31 daśagrīvo mahābāhur uktavān mama saṃnidhau
mayā nirbhartsitaś cāsīd bahudhoktaḥ sudurmatiḥ
32 sa krodhena mayā coktau dhvaṃsasveti punaḥ punaḥ
śreyo'bhiyuktaṃ dharmyaṃ ca śṛṇu putra vaco mama
33 varapradānasaṃmūḍho mānyāmānyaṃ sudurmatiḥ
na vetti mama śāpāc ca prakṛtiṃ dāruṇaṃ gataḥ
34 tasmād gaccha mahābāho kailāsaṃ dharaṇīdharam
niveśaya nivāsārthaṃ tvaja laṅkāṃ sahānugaḥ
35 tatra mandākinī ramyā nadīnāṃ pravarā nadī
kāñcanaiḥ sūryasaṃkāśaiḥ paṅkajaiḥ saṃvṛtodakā
36 na hi kṣamaṃ tvayā tena vairaṃ dhanadarakṣasā
jānīṣe hi yathānena labdhaḥ paramako varaḥ
37 evam ukto gṛhītvā tu tad vacaḥ pitṛgauravāt
sadāra pauraḥ sāmātyaḥ savāhanadhano gataḥ
38 prahastas tu daśagrīvaṃ gatvā sarvaṃ nyavedayat
śūnyā sā nagarī laṅkā triṃśadyojanam āyatā
praviśya tāṃ sahāsmābhiḥ svadharmaṃ tatra pālaya
39 evam uktaḥ prahastena rāvaṇo rākṣasas tadā
viveśa nagarīṃ laṅkāṃ sabhrātā sabalānugaḥ
40 sa cābhiṣiktaḥ kṣaṇadācarais tadā; niveśayām āsa purīṃ daśānanaḥ
nikāmapūrṇā ca babhūva sā purī; niśācarair nīlabalāhakopamaiḥ
41 dhaneśvaras tv atha pitṛvākyagauravān; nyaveśayac chaśivimale girau purīm
svalaṃkṛtair bhavanavarair vibhūṣitāṃ; puraṃdarasyeva tadāmarāvatīm
Book 7
Chapter 12
1 rākṣasendro 'bhiṣiktas tu bhrātṛbhyāṃ sahitas tadā
tataḥ pradānaṃ rākṣasyā bhaginyāḥ samacintayat
2 dadau tāṃ kālakeyāya dānavendrāya rākṣasīm
svasāṃ śūrpaṇakhāṃ nāma vidyujjihvāya nāmataḥ
3 atha dattvā svasāraṃ sa mṛgayāṃ paryaṭan nṛpaḥ
tatrāpaśyat tato rāma mayaṃ nāma diteḥ sutam
4 kanyāsahāyaṃ taṃ dṛṣṭvā daśagrīvo niśācaraḥ
apṛcchat ko bhavan eko nirmanuṣya mṛge vane
5 mayas tv athābravīd rāma pṛcchantaṃ taṃ niśācaram
śrūyatāṃ sarvam ākhyāsye yathāvṛttam idaṃ mama
6 hemā nāmāpsarās tāta śrutapūrvā yadi tvayā
daivatair mama sā dattā paulomīva śatakratoḥ
7 tasyāṃ saktamanās tāta pañcavarṣaśatāny aham
sā ca daivata kāryeṇa gatā varṣaṃ caturdaśam
8 tasyāḥ kṛte ca hemāyāḥ sarvaṃ hemapuraṃ mayā
vajravaidūryacitraṃ ca māyayā nirmitaṃ tadā
9 tatrāham aratiṃ vindaṃs tayā hīnaḥ suduḥkhitaḥ
tasmāt purād duhitaraṃ gṛhītvā vanam āgataḥ
10 iyaṃ mamātmajā rājaṃs tasyāḥ kukṣau vivardhitā
bhartāram anayā sārdham asyāḥ prāpto 'smi mārgitum
11 kanyāpitṛtvaṃ duḥkhaṃ hi narāṇāṃ mānakāṅkṣiṇām
kanyā hi dve kule nityaṃ saṃśaye sthāpya tiṣṭhati
12 dvau sutau tu mama tv asyāṃ bhāryāyāṃ saṃbabhūvatuḥ
māyāvī prathamas tāta dundubhis tadanantaram
13 etat te sarvam ākhyātaṃ yāthātathyena pṛcchataḥ
tvām idānīṃ kathaṃ tāta jānīyāṃ ko bhavān iti
14 evam ukto rākṣasendro vinītam idam abravīt
ahaṃ paulastya tanayo daśagrīvaś ca nāmataḥ
15 brahmarṣes taṃ sutaṃ jñātvā mayo harṣam upāgataḥ
dātuṃ duhitaraṃ tasya rocayām āsa tatra vai
16 prahasan prāha daityendro rākṣasendram idaṃ vacaḥ
iyaṃ mamātmajā rājan hemayāpsarasā dhṛtā
kanyā mandodarī nāma patnyarthaṃ pratigṛhyatām
17 bāḍham ity eva taṃ rāma daśagrīvo 'bhyabhāṣata
prajvālya tatra caivāgnim akarot pāṇisaṃgraham
18 na hi tasya mayo rāma śāpābhijñas tapodhanāt
viditvā tena sā dattā tasya paitāmahaṃ kulam
19 amoghāṃ tasya śaktiṃ ca pradadau paramādbhutām
pareṇa tapasā labdhāṃ jagnivāṁl lakṣmaṇaṃ yayā
20 evaṃ sa kṛtadāro vai laṅkāyām īśvaraḥ prabhuḥ
gatvā tu nagaraṃ bhārye bhrātṛbhyāṃ samudāvahat
21 vairocanasya dauhitrīṃ vajrajvāleti nāmataḥ
tāṃ bhāryāṃ kumbhakarṇasya rāvaṇaḥ samudāvahat
22 gandharvarājasya sutāṃ śailūṣasya mahātmana
saramā nāma dharmajño lebhe bhāryāṃ vibhīṣaṇaḥ
23 tīre tu sarasaḥ sā vai saṃjajñe mānasasya ca
mānasaṃ ca saras tāta vavṛdhe jaladāgame
24 mātrā tu tasyāḥ kanyāyāḥ snehanākranditaṃ vacaḥ
saro mā vardhatety uktaṃ tataḥ sā saramābhavat
25 evaṃ te kṛtadārā vai remire tatra rākṣasāḥ
svāṃ svāṃ bhāryām upādāya gandharvā iva nandane
26 tato mandodarī putraṃ meghanādam asūyata
sa eṣa indrajin nāma yuṣmābhir abhidhīyate
27 jātamātreṇa hi purā tena rākṣasasūnunā
rudatā sumahān mukto nādo jaladharopamaḥ
28 jaḍīkṛtāyāṃ laṅkāyāṃ tena nādena tasya vai
pitā tasyākaron nāma meghanāda iti svayam
29 so 'vardhata tadā rāma rāvaṇāntaḥpure śubhe
rakṣyamāṇo varastrībhiś channaḥ kāṣṭhair ivānalaḥ
tataḥ pradānaṃ rākṣasyā bhaginyāḥ samacintayat
2 dadau tāṃ kālakeyāya dānavendrāya rākṣasīm
svasāṃ śūrpaṇakhāṃ nāma vidyujjihvāya nāmataḥ
3 atha dattvā svasāraṃ sa mṛgayāṃ paryaṭan nṛpaḥ
tatrāpaśyat tato rāma mayaṃ nāma diteḥ sutam
4 kanyāsahāyaṃ taṃ dṛṣṭvā daśagrīvo niśācaraḥ
apṛcchat ko bhavan eko nirmanuṣya mṛge vane
5 mayas tv athābravīd rāma pṛcchantaṃ taṃ niśācaram
śrūyatāṃ sarvam ākhyāsye yathāvṛttam idaṃ mama
6 hemā nāmāpsarās tāta śrutapūrvā yadi tvayā
daivatair mama sā dattā paulomīva śatakratoḥ
7 tasyāṃ saktamanās tāta pañcavarṣaśatāny aham
sā ca daivata kāryeṇa gatā varṣaṃ caturdaśam
8 tasyāḥ kṛte ca hemāyāḥ sarvaṃ hemapuraṃ mayā
vajravaidūryacitraṃ ca māyayā nirmitaṃ tadā
9 tatrāham aratiṃ vindaṃs tayā hīnaḥ suduḥkhitaḥ
tasmāt purād duhitaraṃ gṛhītvā vanam āgataḥ
10 iyaṃ mamātmajā rājaṃs tasyāḥ kukṣau vivardhitā
bhartāram anayā sārdham asyāḥ prāpto 'smi mārgitum
11 kanyāpitṛtvaṃ duḥkhaṃ hi narāṇāṃ mānakāṅkṣiṇām
kanyā hi dve kule nityaṃ saṃśaye sthāpya tiṣṭhati
12 dvau sutau tu mama tv asyāṃ bhāryāyāṃ saṃbabhūvatuḥ
māyāvī prathamas tāta dundubhis tadanantaram
13 etat te sarvam ākhyātaṃ yāthātathyena pṛcchataḥ
tvām idānīṃ kathaṃ tāta jānīyāṃ ko bhavān iti
14 evam ukto rākṣasendro vinītam idam abravīt
ahaṃ paulastya tanayo daśagrīvaś ca nāmataḥ
15 brahmarṣes taṃ sutaṃ jñātvā mayo harṣam upāgataḥ
dātuṃ duhitaraṃ tasya rocayām āsa tatra vai
16 prahasan prāha daityendro rākṣasendram idaṃ vacaḥ
iyaṃ mamātmajā rājan hemayāpsarasā dhṛtā
kanyā mandodarī nāma patnyarthaṃ pratigṛhyatām
17 bāḍham ity eva taṃ rāma daśagrīvo 'bhyabhāṣata
prajvālya tatra caivāgnim akarot pāṇisaṃgraham
18 na hi tasya mayo rāma śāpābhijñas tapodhanāt
viditvā tena sā dattā tasya paitāmahaṃ kulam
19 amoghāṃ tasya śaktiṃ ca pradadau paramādbhutām
pareṇa tapasā labdhāṃ jagnivāṁl lakṣmaṇaṃ yayā
20 evaṃ sa kṛtadāro vai laṅkāyām īśvaraḥ prabhuḥ
gatvā tu nagaraṃ bhārye bhrātṛbhyāṃ samudāvahat
21 vairocanasya dauhitrīṃ vajrajvāleti nāmataḥ
tāṃ bhāryāṃ kumbhakarṇasya rāvaṇaḥ samudāvahat
22 gandharvarājasya sutāṃ śailūṣasya mahātmana
saramā nāma dharmajño lebhe bhāryāṃ vibhīṣaṇaḥ
23 tīre tu sarasaḥ sā vai saṃjajñe mānasasya ca
mānasaṃ ca saras tāta vavṛdhe jaladāgame
24 mātrā tu tasyāḥ kanyāyāḥ snehanākranditaṃ vacaḥ
saro mā vardhatety uktaṃ tataḥ sā saramābhavat
25 evaṃ te kṛtadārā vai remire tatra rākṣasāḥ
svāṃ svāṃ bhāryām upādāya gandharvā iva nandane
26 tato mandodarī putraṃ meghanādam asūyata
sa eṣa indrajin nāma yuṣmābhir abhidhīyate
27 jātamātreṇa hi purā tena rākṣasasūnunā
rudatā sumahān mukto nādo jaladharopamaḥ
28 jaḍīkṛtāyāṃ laṅkāyāṃ tena nādena tasya vai
pitā tasyākaron nāma meghanāda iti svayam
29 so 'vardhata tadā rāma rāvaṇāntaḥpure śubhe
rakṣyamāṇo varastrībhiś channaḥ kāṣṭhair ivānalaḥ
Book 7
Chapter 13
1 atha lokeśvarotsṛṣṭā tatra kālena kena cit
nidrā samabhavat tīvrā kumbhakarṇasya rūpiṇī
2 tato bhrātaram āsīnaṃ kumbhakarṇo 'bravīd vacaḥ
nidrā māṃ bādhate rājan kārayasva mamālayam
3 viniyuktās tato rājñā śilpino viśvakarmavat
akurvan kumbhakarṇasya kailāsasamam ālayam
4 vistīrṇaṃ yojanaṃ śubhraṃ tato dviguṇam āyatam
darśanīyaṃ nirābādhaṃ kumbhakarṇasya cakrire
5 sphāṭikaiḥ kāñcanaiś citraiḥ stambhaiḥ sarvatra śobhitam
vaidūryakṛtaśobhaṃ ca kiṅkiṇījālakaṃ tathā
6 dantatoraṇavinyastaṃ vajrasphaṭikavedikam
sarvartusukhadaṃ nityaṃ meroḥ puṇyāṃ guhām iva
7 tatra nidrāṃ samāviṣṭaḥ kumbhakarṇo niśācaraḥ
bahūny abdasahasrāṇi śayāno nāvabudhyate
8 nidrābhibhūte tu tadā kumbhakarṇe daśānanaḥ
devarṣiyakṣagandharvān bādhate sma sa nityaśaḥ
9 udyānāni vicitrāṇi nandanādīni yāni ca
tāni gatvā susaṃkruddho bhinatti sma daśānanaḥ
10 nadīṃ gaja iva krīḍan vṛkṣān vāyur iva kṣipan
nagān vajra iva sṛṣṭo vidhvaṃsayati nityaśaḥ
11 tathā vṛttaṃ tu vijñāya daśagrīvaṃ dhaneśvaraḥ
kulānurūpaṃ dharmajña vṛttaṃ saṃsmṛtya cātmanaḥ
12 saubhrātradarśanārthaṃ tu dūtaṃ vaiśvaraṇas tadā
laṅkāṃ saṃpreṣayām āsa daśagrīvasya vai hitam
13 sa gatvā nagarīṃ laṅkām āsasāda vibhīṣaṇam
mānitas tena dharmeṇa pṛṣṭhaś cāgamanaṃ prati
14 pṛṣṭvā ca kuśalaṃ rājño jñātīn api ca bāndhavān
sabhāyāṃ darśayām āsa tam āsīnaṃ daśānanam
15 sa dṛṣṭvā tatra rājānaṃ dīpyamānaṃ svatejasā
jayena cābhisaṃpūjya tūṣṇīm āsīn muhūrtakam
16 tasyopanīte paryaṅke varāstaraṇasaṃvṛte
upaviśya daśagrīvaṃ dūto vākyam athābravīt
17 rājan vadāmi te sarvaṃ bhrātā tava yad abravīt
ubhayoḥ sadṛśaṃ saumya vṛttasya ca kulasya ca
18 sādhu paryāptam etāvat kṛtaś cāritrasaṃgrahaḥ
sādhu dharme vyavasthānaṃ kriyatāṃ yadi śakyate
19 dṛṣṭaṃ me nandanaṃ bhagnam ṛṣayo nihatāḥ śrutāḥ
devānāṃ tu samudyogas tvatto rājañ śrutaś ca me
20 nirākṛtaś ca bahuśas tvayāhaṃ rākṣasādhipa
aparāddhā hi bālyāc ca rakṣaṇīyāḥ svabāndhavāḥ
21 ahaṃ tu himavatpṛṣṭhaṃ gato dharmam upāsitum
raudraṃ vrataṃ samāsthāya niyato niyatendriyaḥ
22 tatra devo mayā dṛṣṭaḥ saha devyomayā prabhuḥ
savyaṃ cakṣur mayā caiva tatra devyāṃ nipātitam
23 kā nv iyaṃ syād iti śubhā na khalv anyena hetunā
rūpaṃ hy anupamaṃ kṛtvā tatra krīḍati pārvatī
24 tato devyāḥ prabhāvena dagdhaṃ savyaṃ mamekṣaṇam
reṇudhvastam iva jyotiḥ piṅgalatvam upāgatam
25 tato 'ham anyad vistīrṇaṃ gatvā tasya gires taṭam
pūrṇaṃ varṣaśatāny aṣṭau samavāpa mahāvratam
26 samāpte niyame tasmiṃs tatra devo maheśvaraḥ
prītaḥ prītena manasā prāha vākyam idaṃ prabhuḥ
27 prīto 'smi tava dharmajña tapasānena suvrata
mayā caitad vrataṃ cīrṇaṃ tvayā caiva dhanādhipa
28 tṛtīyaḥ puruṣo nāsti yaś cared vratam īdṛśam
vrataṃ suduścaraṃ hy etan mayaivotpāditaṃ purā
29 tat sakhitvaṃ mayā sārdhaṃ rocayasva dhaneśvara
tapasā nirjitatvād dhi sakhā bhava mamānagha
30 devyā dagdhaṃ prabhāvena yac ca sāvyaṃ tavekṣaṇam
ekākṣi piṅgalety eva nāma sthāsyati śāśvatam
31 evaṃ tena sakhitvaṃ ca prāpyānujñāṃ ca śaṃkarāt
āgamya ca śruto 'yaṃ me tava pāpaviniścayaḥ
32 tadadharmiṣṭhasaṃyogān nivarta kuladūṣaṇa
cintyate hi vadhopāyaḥ sarṣisaṃghaiḥ surais tava
33 evam ukto daśagrīvaḥ kruddhaḥ saṃraktalocanaḥ
hastān dantāṃś a saṃpīḍya vākyam etad uvāca ha
34 vijñātaṃ te mayā dūta vākyaṃ yat tvaṃ prabhāṣase
naiva tvam asi naivāsau bhrātrā yenāsi preṣitaḥ
35 hitaṃ na sa mamaitad dhi bravīti dhanarakṣakaḥ
maheśvarasakhitvaṃ tu mūḍha śrāvayase kila
36 na hantavyo gurur jyeṣṭho mamāyam iti manyate
tasya tv idānīṃ śrutvā me vākyam eṣā kṛtā matiḥ
37 trīṁl lokān api jeṣyāmi bāhuvīryam upāśritaḥ
etan muhūrtam eṣo 'haṃ tasyaikasya kṛte ca vai
caturo lokapālāṃs tān nayiṣyāmi yamakṣayam
38 evam uktvā tu laṅkeśo dūtaṃ khaḍgena jaghnivān
dadau bhakṣayituṃ hy enaṃ rākṣasānāṃ durātmanām
39 tataḥ kṛtasvastyayano ratham āruhya rāvaṇaḥ
trailokyavijayākāṅkṣī yayau tatra dhaneśvaraḥ
nidrā samabhavat tīvrā kumbhakarṇasya rūpiṇī
2 tato bhrātaram āsīnaṃ kumbhakarṇo 'bravīd vacaḥ
nidrā māṃ bādhate rājan kārayasva mamālayam
3 viniyuktās tato rājñā śilpino viśvakarmavat
akurvan kumbhakarṇasya kailāsasamam ālayam
4 vistīrṇaṃ yojanaṃ śubhraṃ tato dviguṇam āyatam
darśanīyaṃ nirābādhaṃ kumbhakarṇasya cakrire
5 sphāṭikaiḥ kāñcanaiś citraiḥ stambhaiḥ sarvatra śobhitam
vaidūryakṛtaśobhaṃ ca kiṅkiṇījālakaṃ tathā
6 dantatoraṇavinyastaṃ vajrasphaṭikavedikam
sarvartusukhadaṃ nityaṃ meroḥ puṇyāṃ guhām iva
7 tatra nidrāṃ samāviṣṭaḥ kumbhakarṇo niśācaraḥ
bahūny abdasahasrāṇi śayāno nāvabudhyate
8 nidrābhibhūte tu tadā kumbhakarṇe daśānanaḥ
devarṣiyakṣagandharvān bādhate sma sa nityaśaḥ
9 udyānāni vicitrāṇi nandanādīni yāni ca
tāni gatvā susaṃkruddho bhinatti sma daśānanaḥ
10 nadīṃ gaja iva krīḍan vṛkṣān vāyur iva kṣipan
nagān vajra iva sṛṣṭo vidhvaṃsayati nityaśaḥ
11 tathā vṛttaṃ tu vijñāya daśagrīvaṃ dhaneśvaraḥ
kulānurūpaṃ dharmajña vṛttaṃ saṃsmṛtya cātmanaḥ
12 saubhrātradarśanārthaṃ tu dūtaṃ vaiśvaraṇas tadā
laṅkāṃ saṃpreṣayām āsa daśagrīvasya vai hitam
13 sa gatvā nagarīṃ laṅkām āsasāda vibhīṣaṇam
mānitas tena dharmeṇa pṛṣṭhaś cāgamanaṃ prati
14 pṛṣṭvā ca kuśalaṃ rājño jñātīn api ca bāndhavān
sabhāyāṃ darśayām āsa tam āsīnaṃ daśānanam
15 sa dṛṣṭvā tatra rājānaṃ dīpyamānaṃ svatejasā
jayena cābhisaṃpūjya tūṣṇīm āsīn muhūrtakam
16 tasyopanīte paryaṅke varāstaraṇasaṃvṛte
upaviśya daśagrīvaṃ dūto vākyam athābravīt
17 rājan vadāmi te sarvaṃ bhrātā tava yad abravīt
ubhayoḥ sadṛśaṃ saumya vṛttasya ca kulasya ca
18 sādhu paryāptam etāvat kṛtaś cāritrasaṃgrahaḥ
sādhu dharme vyavasthānaṃ kriyatāṃ yadi śakyate
19 dṛṣṭaṃ me nandanaṃ bhagnam ṛṣayo nihatāḥ śrutāḥ
devānāṃ tu samudyogas tvatto rājañ śrutaś ca me
20 nirākṛtaś ca bahuśas tvayāhaṃ rākṣasādhipa
aparāddhā hi bālyāc ca rakṣaṇīyāḥ svabāndhavāḥ
21 ahaṃ tu himavatpṛṣṭhaṃ gato dharmam upāsitum
raudraṃ vrataṃ samāsthāya niyato niyatendriyaḥ
22 tatra devo mayā dṛṣṭaḥ saha devyomayā prabhuḥ
savyaṃ cakṣur mayā caiva tatra devyāṃ nipātitam
23 kā nv iyaṃ syād iti śubhā na khalv anyena hetunā
rūpaṃ hy anupamaṃ kṛtvā tatra krīḍati pārvatī
24 tato devyāḥ prabhāvena dagdhaṃ savyaṃ mamekṣaṇam
reṇudhvastam iva jyotiḥ piṅgalatvam upāgatam
25 tato 'ham anyad vistīrṇaṃ gatvā tasya gires taṭam
pūrṇaṃ varṣaśatāny aṣṭau samavāpa mahāvratam
26 samāpte niyame tasmiṃs tatra devo maheśvaraḥ
prītaḥ prītena manasā prāha vākyam idaṃ prabhuḥ
27 prīto 'smi tava dharmajña tapasānena suvrata
mayā caitad vrataṃ cīrṇaṃ tvayā caiva dhanādhipa
28 tṛtīyaḥ puruṣo nāsti yaś cared vratam īdṛśam
vrataṃ suduścaraṃ hy etan mayaivotpāditaṃ purā
29 tat sakhitvaṃ mayā sārdhaṃ rocayasva dhaneśvara
tapasā nirjitatvād dhi sakhā bhava mamānagha
30 devyā dagdhaṃ prabhāvena yac ca sāvyaṃ tavekṣaṇam
ekākṣi piṅgalety eva nāma sthāsyati śāśvatam
31 evaṃ tena sakhitvaṃ ca prāpyānujñāṃ ca śaṃkarāt
āgamya ca śruto 'yaṃ me tava pāpaviniścayaḥ
32 tadadharmiṣṭhasaṃyogān nivarta kuladūṣaṇa
cintyate hi vadhopāyaḥ sarṣisaṃghaiḥ surais tava
33 evam ukto daśagrīvaḥ kruddhaḥ saṃraktalocanaḥ
hastān dantāṃś a saṃpīḍya vākyam etad uvāca ha
34 vijñātaṃ te mayā dūta vākyaṃ yat tvaṃ prabhāṣase
naiva tvam asi naivāsau bhrātrā yenāsi preṣitaḥ
35 hitaṃ na sa mamaitad dhi bravīti dhanarakṣakaḥ
maheśvarasakhitvaṃ tu mūḍha śrāvayase kila
36 na hantavyo gurur jyeṣṭho mamāyam iti manyate
tasya tv idānīṃ śrutvā me vākyam eṣā kṛtā matiḥ
37 trīṁl lokān api jeṣyāmi bāhuvīryam upāśritaḥ
etan muhūrtam eṣo 'haṃ tasyaikasya kṛte ca vai
caturo lokapālāṃs tān nayiṣyāmi yamakṣayam
38 evam uktvā tu laṅkeśo dūtaṃ khaḍgena jaghnivān
dadau bhakṣayituṃ hy enaṃ rākṣasānāṃ durātmanām
39 tataḥ kṛtasvastyayano ratham āruhya rāvaṇaḥ
trailokyavijayākāṅkṣī yayau tatra dhaneśvaraḥ
Book 7
Chapter 14
1 tataḥ sa sacivaiḥ sārdhaṃ ṣaḍbhir nityaṃ balotkaṭaiḥ
mahodaraprahastābhyāṃ mārīcaśukasāraṇaiḥ
2 dhūmrākṣeṇa ca vīreṇa nityaṃ samaragṛdhnunā
vṛtaḥ saṃprayayau śrīmān krodhāl lokān dahann iva
3 purāṇi sa nadīḥ śailān vanāny upavanāni ca
atikramya muhūrtena kailāsaṃ girim āviśat
4 taṃ niviṣṭaṃ girau tasmin rākṣasendraṃ niśamya tu
rājño bhrātāyam ity uktvā gatā yatra dhaneśvaraḥ
5 gatvā tu sarvam ācakhyur bhrātus tasya viniścayam
anujñātā yayuś caiva yuddhāya dhanadena te
6 tato balasya saṃkṣobhaḥ sāgarasyeva vardhataḥ
abhūn nairṛtarājasya giriṃ saṃcālayann iva
7 tato yuddhaṃ samabhavad yakṣarākṣasasaṃkulam
vyathitāś cābhavaṃs tatra sacivās tasya rakṣasaḥ
8 taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ sainyaṃ daśagrīvo niśācaraḥ
harṣān nādaṃ tataḥ kṛtvā roṣāt samabhivartata
9 ye tu te rākṣasendrasya sacivā ghoravikramaḥ
te sahasraṃ sahasrāṇām ekaikaṃ samayodhayan
10 tato gadābhiḥ parighair asibhiḥ śaktitomaraiḥ
vadhyamāno daśagrīvas tat sainyaṃ samagāhata
11 tair nirucchvāsavat tatra vadhyamāno daśānanaḥ
varṣamāṇair iva ghanair yakṣendraiḥ saṃnirudhyata
12 sa durātmā samudyamya kāladaṇḍopamāṃ gadām
praviveśa tataḥ sainyaṃ nayan yakṣān yamakṣayam
13 sa kakṣam iva vistīrṇaṃ śuṣkendhanasamākulam
vātenāgnir ivāyatto 'dahat sainyaṃ sudāruṇam
14 tais tu tasya mṛdhe 'mātyair mahodaraśukādibhiḥ
alpāvaśiṣṭās te yakṣāḥ kṛtā vātair ivāmbudāḥ
15 ke cit tv āyudhabhagnāṅgāḥ patitāḥ samarakṣitau
oṣṭhān svadaśanais tīkṣṇair daṃśanto bhuvi pātitāḥ
16 bhayād anyonyam āliṅgya bhraṣṭaśastrā raṇājire
niṣedus te tadā yakṣāḥ kūlā janahatā iva
17 hatānāṃ svargasaṃsthānāṃ yudhyatāṃ pṛthivītale
prekṣatām ṛṣisaṃghānāṃ na babhūvāntaraṃ divi
18 etasminn antare rāma vistīrṇabalavāhanaḥ
agamat sumahān yakṣo nāmnā saṃyodhakaṇṭakaḥ
19 tena yakṣeṇa mārīco viṣṇuneva samāhataḥ
patitaḥ pṛthivīṃ bheje kṣīṇapuṇya ivāmbarāt
20 prāptasaṃjño muhūrtena viśramya ca niśācaraḥ
taṃ yakṣaṃ yodhayām āsa sa ca bhagnaḥ pradudruve
21 tataḥ kāñcanacitrāṅgaṃ vaidūryarajatokṣitam
maryādāṃ dvārapālānāṃ toraṇaṃ tat samāviśat
22 tato rāma daśagrīvaṃ praviśantaṃ niśācaram
sūryabhānur iti khyāto dvārapālo nyavārayat
23 tatas toraṇam utpāṭya tena yakṣeṇa tāḍitaḥ
rākṣaso yakṣasṛṣṭena toraṇena samāhataḥ
na kṣitiṃ prayayau rāma varāt salilayoninaḥ
24 sa tu tenaiva taṃ yakṣaṃ toraṇena samāhanat
nādṛśyata tadā yakṣo bhasma tena kṛtas tu saḥ
25 tataḥ pradudruvuḥ sarve yakṣā dṛṣṭvā parākramam
tato nadīr guhāś caiva viviśur bhayapīḍitāḥ
mahodaraprahastābhyāṃ mārīcaśukasāraṇaiḥ
2 dhūmrākṣeṇa ca vīreṇa nityaṃ samaragṛdhnunā
vṛtaḥ saṃprayayau śrīmān krodhāl lokān dahann iva
3 purāṇi sa nadīḥ śailān vanāny upavanāni ca
atikramya muhūrtena kailāsaṃ girim āviśat
4 taṃ niviṣṭaṃ girau tasmin rākṣasendraṃ niśamya tu
rājño bhrātāyam ity uktvā gatā yatra dhaneśvaraḥ
5 gatvā tu sarvam ācakhyur bhrātus tasya viniścayam
anujñātā yayuś caiva yuddhāya dhanadena te
6 tato balasya saṃkṣobhaḥ sāgarasyeva vardhataḥ
abhūn nairṛtarājasya giriṃ saṃcālayann iva
7 tato yuddhaṃ samabhavad yakṣarākṣasasaṃkulam
vyathitāś cābhavaṃs tatra sacivās tasya rakṣasaḥ
8 taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ sainyaṃ daśagrīvo niśācaraḥ
harṣān nādaṃ tataḥ kṛtvā roṣāt samabhivartata
9 ye tu te rākṣasendrasya sacivā ghoravikramaḥ
te sahasraṃ sahasrāṇām ekaikaṃ samayodhayan
10 tato gadābhiḥ parighair asibhiḥ śaktitomaraiḥ
vadhyamāno daśagrīvas tat sainyaṃ samagāhata
11 tair nirucchvāsavat tatra vadhyamāno daśānanaḥ
varṣamāṇair iva ghanair yakṣendraiḥ saṃnirudhyata
12 sa durātmā samudyamya kāladaṇḍopamāṃ gadām
praviveśa tataḥ sainyaṃ nayan yakṣān yamakṣayam
13 sa kakṣam iva vistīrṇaṃ śuṣkendhanasamākulam
vātenāgnir ivāyatto 'dahat sainyaṃ sudāruṇam
14 tais tu tasya mṛdhe 'mātyair mahodaraśukādibhiḥ
alpāvaśiṣṭās te yakṣāḥ kṛtā vātair ivāmbudāḥ
15 ke cit tv āyudhabhagnāṅgāḥ patitāḥ samarakṣitau
oṣṭhān svadaśanais tīkṣṇair daṃśanto bhuvi pātitāḥ
16 bhayād anyonyam āliṅgya bhraṣṭaśastrā raṇājire
niṣedus te tadā yakṣāḥ kūlā janahatā iva
17 hatānāṃ svargasaṃsthānāṃ yudhyatāṃ pṛthivītale
prekṣatām ṛṣisaṃghānāṃ na babhūvāntaraṃ divi
18 etasminn antare rāma vistīrṇabalavāhanaḥ
agamat sumahān yakṣo nāmnā saṃyodhakaṇṭakaḥ
19 tena yakṣeṇa mārīco viṣṇuneva samāhataḥ
patitaḥ pṛthivīṃ bheje kṣīṇapuṇya ivāmbarāt
20 prāptasaṃjño muhūrtena viśramya ca niśācaraḥ
taṃ yakṣaṃ yodhayām āsa sa ca bhagnaḥ pradudruve
21 tataḥ kāñcanacitrāṅgaṃ vaidūryarajatokṣitam
maryādāṃ dvārapālānāṃ toraṇaṃ tat samāviśat
22 tato rāma daśagrīvaṃ praviśantaṃ niśācaram
sūryabhānur iti khyāto dvārapālo nyavārayat
23 tatas toraṇam utpāṭya tena yakṣeṇa tāḍitaḥ
rākṣaso yakṣasṛṣṭena toraṇena samāhataḥ
na kṣitiṃ prayayau rāma varāt salilayoninaḥ
24 sa tu tenaiva taṃ yakṣaṃ toraṇena samāhanat
nādṛśyata tadā yakṣo bhasma tena kṛtas tu saḥ
25 tataḥ pradudruvuḥ sarve yakṣā dṛṣṭvā parākramam
tato nadīr guhāś caiva viviśur bhayapīḍitāḥ
Book 7
Chapter 15
1 tatas tān vidrutān dṛṣṭvā yakṣāñ śatasahasraśaḥ
svayam eva dhanādhyakṣo nirjagāma raṇaṃ prati
2 tatra māṇicāro nāma yakṣaḥ paramadurjayaḥ
vṛto yakṣasahasraiḥ sa caturbhiḥ samayodhayat
3 te gadāmusalaprāsaśaktitomaramudgaraiḥ
abhighnanto raṇe yakṣā rākṣasān abhidudruvuḥ
4 tataḥ prahastena tadā sahasraṃ nihataṃ raṇe
mahodareṇa gadayā sahasram aparaṃ hatam
5 kruddhena ca tadā rāma mārīcena durātmanā
nimeṣāntaramātreṇa dve sahasre nipātite
6 dhūmrākṣeṇa samāgamya māṇibhadro mahāraṇe
musalenorasi krodhāt tāḍito na ca kampitaḥ
7 tato gadāṃ samāvidhya māṇibhadreṇa rākṣasaḥ
dhūmrākṣas tāḍito mūrdhni vihvalo nipapāta ha
8 dhūmrākṣaṃ tāḍitaṃ dṛṣṭvā patitaṃ śoṇitokṣitam
abhyadhāvat susaṃkruddho māṇibhadraṃ daśānanaḥ
9 taṃ kruddham abhidhāvantaṃ yugāntāgnim ivotthitam
śaktibhis tāḍayām āsa tisṛbhir yamapuṃgavaḥ
10 tato rākṣasarājena tāḍito gadayā raṇe
tasya tena prahāreṇa mukuṭaḥ pārśvam āgataḥ
tadā prabhṛti yakṣo 'sau pārśvamaulir iti smṛtaḥ
11 tasmiṃs tu vimukhe yakṣe māṇibhadre mahātmani
saṃnādaḥ sumahān rāma tasmiñ śaile vyavardhata
12 tato dūrāt pradadṛśe dhanādhyakṣo gadādharaḥ
śukraproṣṭaḥpadābhyāṃ ca śaṅkhapadmasamāvṛtaḥ
13 sa dṛṣṭvā bhrātaraṃ saṃkye śāpād vibhraṣṭagauravam
uvāca vacanaṃ dhīmān yuktaṃ paitāmaye kule
14 mayā tvaṃ vīryamāṇo 'pi nāvagacchasi durmate
paścād asya phalaṃ prāpya jñāsyase nirayaṃ gataḥ
15 yo hi mohād viṣaṃ pītvā nāvagacchati mānavaḥ
pariṇāme sa vi mūḍho jānīte karmaṇaḥ phalam
16 daivatāni hi nandanti dharmayuktena kena cit
yena tvam īdṛśaṃ bhāvaṃ nītas tac ca na budhyase
17 yo hi mātṝh pitṝn bhrātṝn ācaryāṃś cāvamanyate
sa paśyati phalaṃ tasya pretarājavaśaṃ gataḥ
18 adhruve hi śarīre yo na karoti tapo 'rjanam
sa paścāt tapyate mūḍho mṛto dṛṣṭvātmano gatim
19 kasya cin na hi durbudheś chandato jāyate matim
yādṛśaṃ kurute karma tādṛśaṃ phalam aśnute
20 buddhiṃ rūpaṃ balaṃ vittaṃ putrān māhātmyam eva ca
prapnuvanti narāḥ sarvaṃ svakṛtaiḥ pūrvakarmabhiḥ
21 evaṃ nirayagāmī tvaṃ yasya te matir īdṛśī
na tvāṃ samabhibhāṣiṣye durvṛttasyaiṣa nirṇayaḥ
22 evam uktvā tatas tena tasyāmātyāḥ samāhatāḥ
mārīcapramukhāḥ sarve vimukhā vipradudruvuḥ
23 tatas tena daśagrīvo yakṣendreṇa mahātmanā
gadayābhihato mūrdhni na ca sthānād vyakampata
24 tatas tau rāma nighnantāv anyonyaṃ paramāhave
na vihvalau na ca śrāntau babhūvatur amarṣaṇaiḥ
25 āgneyam astraṃ sa tato mumoca dhanado raṇe
vāruṇena daśagrīvas tad astraṃ pratyavārayat
26 tato māyāṃ praviṣṭaḥ sa rākṣasīṃ rākṣaseśvaraḥ
jaghāna mūrdhni dhanadaṃ vyāvidhya mahatīṃ gadām
27 evaṃ sa tenābhihato vihvalaḥ śoṇitokṣitaḥ
kṛttamūla ivāśoko nipapāta dhanādhipaḥ
28 tataḥ padmādibhis tatra nidhibhiḥ sa dhanādhipaḥ
nandanaṃ vanam ānīya dhanado śvāsitas tadā
29 tato nirjitya taṃ rāma dhanadaṃ rākṣasādhipaḥ
puṣpakaṃ tasya jagrāha vimānaṃ jayalakṣaṇam
30 kāñcanastambhasaṃvītaṃ vaidūryamaṇitoraṇam
muktājālapraticchannaṃ sarvakāmaphaladrumam
31 tat tu rājā samāruhya kāmagaṃ vīryanirjitam
jitvā vaiśravaṇaṃ devaṃ kailāsād avarohata
svayam eva dhanādhyakṣo nirjagāma raṇaṃ prati
2 tatra māṇicāro nāma yakṣaḥ paramadurjayaḥ
vṛto yakṣasahasraiḥ sa caturbhiḥ samayodhayat
3 te gadāmusalaprāsaśaktitomaramudgaraiḥ
abhighnanto raṇe yakṣā rākṣasān abhidudruvuḥ
4 tataḥ prahastena tadā sahasraṃ nihataṃ raṇe
mahodareṇa gadayā sahasram aparaṃ hatam
5 kruddhena ca tadā rāma mārīcena durātmanā
nimeṣāntaramātreṇa dve sahasre nipātite
6 dhūmrākṣeṇa samāgamya māṇibhadro mahāraṇe
musalenorasi krodhāt tāḍito na ca kampitaḥ
7 tato gadāṃ samāvidhya māṇibhadreṇa rākṣasaḥ
dhūmrākṣas tāḍito mūrdhni vihvalo nipapāta ha
8 dhūmrākṣaṃ tāḍitaṃ dṛṣṭvā patitaṃ śoṇitokṣitam
abhyadhāvat susaṃkruddho māṇibhadraṃ daśānanaḥ
9 taṃ kruddham abhidhāvantaṃ yugāntāgnim ivotthitam
śaktibhis tāḍayām āsa tisṛbhir yamapuṃgavaḥ
10 tato rākṣasarājena tāḍito gadayā raṇe
tasya tena prahāreṇa mukuṭaḥ pārśvam āgataḥ
tadā prabhṛti yakṣo 'sau pārśvamaulir iti smṛtaḥ
11 tasmiṃs tu vimukhe yakṣe māṇibhadre mahātmani
saṃnādaḥ sumahān rāma tasmiñ śaile vyavardhata
12 tato dūrāt pradadṛśe dhanādhyakṣo gadādharaḥ
śukraproṣṭaḥpadābhyāṃ ca śaṅkhapadmasamāvṛtaḥ
13 sa dṛṣṭvā bhrātaraṃ saṃkye śāpād vibhraṣṭagauravam
uvāca vacanaṃ dhīmān yuktaṃ paitāmaye kule
14 mayā tvaṃ vīryamāṇo 'pi nāvagacchasi durmate
paścād asya phalaṃ prāpya jñāsyase nirayaṃ gataḥ
15 yo hi mohād viṣaṃ pītvā nāvagacchati mānavaḥ
pariṇāme sa vi mūḍho jānīte karmaṇaḥ phalam
16 daivatāni hi nandanti dharmayuktena kena cit
yena tvam īdṛśaṃ bhāvaṃ nītas tac ca na budhyase
17 yo hi mātṝh pitṝn bhrātṝn ācaryāṃś cāvamanyate
sa paśyati phalaṃ tasya pretarājavaśaṃ gataḥ
18 adhruve hi śarīre yo na karoti tapo 'rjanam
sa paścāt tapyate mūḍho mṛto dṛṣṭvātmano gatim
19 kasya cin na hi durbudheś chandato jāyate matim
yādṛśaṃ kurute karma tādṛśaṃ phalam aśnute
20 buddhiṃ rūpaṃ balaṃ vittaṃ putrān māhātmyam eva ca
prapnuvanti narāḥ sarvaṃ svakṛtaiḥ pūrvakarmabhiḥ
21 evaṃ nirayagāmī tvaṃ yasya te matir īdṛśī
na tvāṃ samabhibhāṣiṣye durvṛttasyaiṣa nirṇayaḥ
22 evam uktvā tatas tena tasyāmātyāḥ samāhatāḥ
mārīcapramukhāḥ sarve vimukhā vipradudruvuḥ
23 tatas tena daśagrīvo yakṣendreṇa mahātmanā
gadayābhihato mūrdhni na ca sthānād vyakampata
24 tatas tau rāma nighnantāv anyonyaṃ paramāhave
na vihvalau na ca śrāntau babhūvatur amarṣaṇaiḥ
25 āgneyam astraṃ sa tato mumoca dhanado raṇe
vāruṇena daśagrīvas tad astraṃ pratyavārayat
26 tato māyāṃ praviṣṭaḥ sa rākṣasīṃ rākṣaseśvaraḥ
jaghāna mūrdhni dhanadaṃ vyāvidhya mahatīṃ gadām
27 evaṃ sa tenābhihato vihvalaḥ śoṇitokṣitaḥ
kṛttamūla ivāśoko nipapāta dhanādhipaḥ
28 tataḥ padmādibhis tatra nidhibhiḥ sa dhanādhipaḥ
nandanaṃ vanam ānīya dhanado śvāsitas tadā
29 tato nirjitya taṃ rāma dhanadaṃ rākṣasādhipaḥ
puṣpakaṃ tasya jagrāha vimānaṃ jayalakṣaṇam
30 kāñcanastambhasaṃvītaṃ vaidūryamaṇitoraṇam
muktājālapraticchannaṃ sarvakāmaphaladrumam
31 tat tu rājā samāruhya kāmagaṃ vīryanirjitam
jitvā vaiśravaṇaṃ devaṃ kailāsād avarohata
No comments:
Post a Comment