Sri Valmiki Ramayanam -Uttara Kanda Book 7 - Sarga 76 to 88

Sree Valmiki Ramayana

Uttara Kanda

(Book 7)

Book 7
Chapter 76

 1 lakṣmaṇasya tu tad vākyaṃ śrutvā śatrunibarhaṇaḥ
  vṛtraghātam aśeṣeṇa kathayety āha lakṣmaṇam
 2 rāghaveṇaivam uktas tu sumitrānandavardhanaḥ
  bhūya eva kathāṃ divyāṃ kathayām āsa lakṣmaṇaḥ
 3 sahasrākṣavacaḥ śrutvā sarveṣāṃ ca divaukasām
  viṣṇur devān uvācedaṃ sarvān indrapurogamān
 4 pūrvaṃ sauhṛdabaddho 'smi vṛtrasya sumahātmanaḥ
  tena yuṣmat priyārthaṃ vai nāhaṃ hanmi mahāsuram
 5 avaśyaṃ karaṇīyaṃ ca bhavatāṃ sukham uttamam
  tasmād upāyam ākhyāsye yena vṛtraṃ haniṣyatha
 6 tridhā bhūtaṃ kariṣye 'ham ātmānaṃ surasattamāḥ
  tena vṛtraṃ sahasrākṣo haniṣyati na saṃśayaḥ
 7 eko 'ṃśo vāsavaṃ yātu dvitīyo vajram eva tu
  tṛtīyo bhūtalaṃ śakras tato vṛtraṃ haniṣyati
 8 tathā bruvati deveśe devā vākyam athābruvan
  evam etan na saṃdeho yathā vadasi daityahan
 9 bhadraṃ te 'stu gamiṣyāmo vṛtrāsuravadhaiṣiṇaḥ
  bhajasva paramodāravāsavaṃ svena tejasā
 10 tataḥ sarve mahātmānaḥ sahasrākṣapurogamāḥ
   tad araṇyam upākrāman yatra vṛtro mahāsuraḥ
11 te 'paśyaṃs tejasā bhūtaṃ tapantam asurottamam
   pibantam iva lokāṃs trīn nirdahantam ivāmbaram
12 dṛṣṭvaiva cāsuraśreṣṭhaṃ devās trāsam upāgaman
   katham enaṃ vadhiṣyāmaḥ kathaṃ na syāt parājayaḥ
13 teṣāṃ cintayatāṃ tatra sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ
   vajraṃ pragṛhya bāhubhyāṃ prahiṇod vṛtramūrdhani
14 kālāgnineva ghoreṇa dīpteneva mahārciṣā
   prataptaṃ vṛtraśirasi jagat trāsam upāgamat
15 asaṃbhāvyaṃ vadhaṃ tasya vṛtrasya vibudhādhipaḥ
   cintayāno jagāmāśu lokasyāntaṃ mahāyaśāḥ
16 tam indraṃ brahmahatyāśu gacchantam anugacchati
   apatac cāsya gātreṣu tam indraṃ duḥkham āviśat
17 hatārayaḥ pranaṣṭendrā devāḥ sāgnipurogamāḥ
   viṣṇuṃ tribhuvaṇaśreṣṭhaṃ muhur muhur apūjayan
18 tvaṃ gatiḥ paramā deva pūrvajo jagataḥ prabhuḥ
   rathārthaṃ sarvabhūtānāṃ viṣṇutvam upajagmivān
19 hataś cāyaṃ tvayā vṛtro brahmahatyā ca vāsavam
   bādhate suraśārdūla mokṣaṃ tasya vinirdiśa
20 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā devānāṃ viṣṇur abravīt
   mām eva yajatāṃ śakraḥ pāvayiṣyāmi vajriṇam
21 puṇyena hayamedhena mām iṣṭvā pākaśāsanaḥ
   punar eṣyati devānām indratvam akutobhayaḥ
22 evaṃ saṃdiśya devānāṃ tāṃ vāṇīm amṛtopamā
   jagāma viṣṇur deveśaḥ stūyamānas triviṣṭapam

Book 7
Chapter 77

1 tathā vṛtravadhaṃ sarvam akhilena sa lakṣmaṇaḥ
  kathayitvā naraśreṣṭhaḥ kathāśeṣam upākramat
 2 tato hate mahāvīrye vṛtre devabhayaṃkare
  brahmahatyāvṛtaḥ śakraḥ saṃjñāṃ lebhe na vṛtrahā
 3 so 'ntam āśritya lokānāṃ naṣṭasaṃjño vicetanaḥ
  kālaṃ tatrāvasat kaṃ cid veṣṭamāno yathoragaḥ
 4 atha naṣṭe sahasrākṣe udvignam abhavaj jagat
  bhūmiś ca dhvastasaṃkāśā niḥsnehā śuṣkakānanā
 5 niḥsrotasaś cāmbuvāhā hradāś ca saritas tathā
  saṃkṣobhaś caiva sattvānām anāvṛṣṭikṛto 'bhavat
 6 kṣīyamāṇe tu loke 'smin saṃbhrāntamanasaḥ surāḥ
  yad uktaṃ viṣṇunā pūrvaṃ taṃ yajñaṃ samupānayan
 7 tataḥ sarve suragaṇāḥ sopādhyāyāḥ saharṣibhiḥ
  taṃ deśaṃ sahitā jagmur yatrendro bhayamohitaḥ
 8 te tu dṛṣṭvā sahasrākṣaṃ mohitaṃ brahmahatyayā
  taṃ puraskṛtya deveśam aśvamedhaṃ pracakrire
 9 tato 'śvamedhaḥ sumahān mahendrasya mahātmanaḥ
  vavṛdhe brahmahatyāyāḥ pāvanārthaṃ nareśvara
 10 tato yajñasamāptau tu brahmahatyā mahātmanaḥ
   abhigamyābravīd vākyaṃ kva me sthānaṃ vidhāsyatha
11 te tām ūcus tato devās tuṣṭāḥ prītisamanvitāḥ
   caturdhā vibhajātmānam ātmanaiva durāsade
12 devānāṃ bhāṣitaṃ śrutvā brahmahatyā mahātmanām
   saṃnidhau sthānam anyatra varayām āsa durvasā
13 ekenāṃśena vatsyāmi pūrṇodāsu nadīṣu vai
   dvitīyena tu vṛkṣeṣu satyam etad bravīmi vaḥ
14 yo 'yam aṃśas tṛtīyo me strīṣu yauvanaśāliṣu
   trirātraṃ darpaparṇāsu vasiṣye darpaghātinī
15 hantāro brāhmaṇān ye tu prekṣāpūrvam adūṣakān
   tāṃś caturthena bhāgena saṃśrayiṣye surarṣabhāḥ
16 pratyūcus tāṃ tato devā yathā vadasi durvase
   tathā bhavatu tat sarvaṃ sādhayasva yathepsitam
17 tataḥ prītyānvitā devāḥ sahasrākṣaṃ vavandire
   vijvaraḥ pūtapāpmā ca vāsavaḥ samapadyata
18 praśāntaṃ ca jagat sarvaṃ sahasrākṣe pratiṣṭhate
   yajñaṃ cādbhutasaṃkāśaṃ tadā śakro 'bhyapūjayat
19 īdṛśo hy aśvamedhasya prabhāvo raghunandana
   yajasva sumahābhāga hayamedhena pārthiva

Book 7
Chapter 78

 1 tac chrutvā lakṣmaṇenoktaṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ
  pratyuvāca mahātejāḥ prahasan rāghavo vacaḥ
 2 evam etan naraśreṣṭha yathā vadasi lakṣmaṇa
  vṛtraghātam aśeṣeṇa vājimedhaphalaṃ ca yat
 3 śrūyate hi purā saumya kardamasya prajāpateḥ
  putro bāhlīśvaraḥ śrīmān ilo nāma sudhārmikaḥ
 4 sa rājā pṛthivīṃ sarvāṃ vaśe kṛtvā mahāyaśāḥ
  rājyaṃ caiva naravyāghra putravat paryapālayat
 5 suraiś ca paramodārair daiteyaiś ca mahāsuraiḥ
  nāgarākṣasagandharvair yakṣaiś ca sumahātmabhiḥ
 6 pūjyate nityaśaḥ saumya bhayārtai raghunandana
  abibhyaṃś ca trayo lokāḥ saroṣasya mahātmanaḥ
 7 sa rājā tādṛśo hy āsīd dharme vīrye ca niṣṭhitaḥ
  buddhyā ca paramodāro bāhlīkānāṃ mahāyaśāḥ
 8 sa pracakre mahābāhur mṛgayāṃ rucire vane
  caitre manorame māsi sabhṛtyabalavāhanaḥ
 9 prajaghne sa nṛpo 'raṇye mṛgāñ śatasahasraśaḥ
  hatvaiva tṛptir nābhūc ca rājñas tasya mahātmanaḥ
 10 nānāmṛgāṇām ayutaṃ vadhyamānaṃ mahātmanā
   yatra jāto mahāsenas taṃ deśam upacakrame
11 tasmiṃs tu devadeveśaḥ śailarājasutāṃ haraḥ
   ramayām āsa durdharṣaiḥ sarvair anucaraiḥ saha
12 kṛtvā strībhūtam ātmānam umeśo gopatidhvajaḥ
   devyāḥ priyacikīrṣuḥ sa tasmin parvatanirjhare
13 ye ca tatra vanoddeśe sattvāḥ puruṣavādinaḥ
   yac ca kiṃ cana tat sarvaṃ nārīsaṃjñaṃ babhūva ha
14 etasminn antare rājā sa ilaḥ kardamātmajaḥ
   nighnan mṛgasahasrāṇi taṃ deśam upacakrame
15 sa dṛṣṭvā strīkṛtaṃ sarvaṃ savyālamṛgapakṣiṇam
   ātmānaṃ sānugaṃ caiva strībhūtaṃ raghunandana
16 tasya duḥkhaṃ mahat tv āsīd dṛṣṭvātmānaṃ tathā gatam
   umāpateś ca tat karma jñātvā trāsam upāgamat
17 tato devaṃ mahātmānaṃ śitikaṇṭhaṃ kapardinam
   jagāma śaraṇaṃ rājā sabhṛtyabalavāhanaḥ
18 tataḥ prahasya varadaḥ saha devyā mahāyaśāḥ
   prajāpatisutaṃ vākyam uvāca varadaḥ svayam
19 uttiṣṭhottiṣṭha rājarṣe kārdameya mahābala
   puruṣatvam ṛte saumya varaṃ varaya suvrata
20 tataḥ sa rājā śokārtāḥ pratyākhyāto mahātmanā
   na sa jagrāha strībhūto varam anyaṃ surottamāt
21 tataḥ śokena mahatā śailarājasutāṃ nṛpaḥ
   praṇipatya mahādevīṃ sarveṇaivāntarātmanā
22 īśe varāṇāṃ varade lokānām asi bhāmini
   amoghadarśane devi bhaje saumye namo 'stu te
23 hṛdgataṃ tasya rājarṣer vijñāya harasaṃnidhau
   pratyuvāca śubhaṃ vākyaṃ devī rudrasya saṃmatā
24 ardhasya devo varado varārdhasya tathā hy aham
   tasmād ardhaṃ gṛhāṇa tvaṃ strīpuṃsor yāvad icchasi
25 tad adbhutatamaṃ śrutvā devyā varam anuttamam
   saṃprahṛṣṭamanā bhūtvā rājā vākyam athābravīt
26 yadi devi prasannā me rūpeṇāpratimā bhuvi
   māsaṃ strītvam upāsitvā māsaṃ syāṃ puruṣaḥ punaḥ
27 īpsitaṃ tasya vijñāya devī surucirānanā
   pratyuvāca śubhaṃ vākyam evam etad bhaviṣyati
28 rājan puruṣabhūtas tvaṃ strībhāvaṃ na smariṣyasi
   strībhūtaś cāparaṃ māsaṃ na smariṣyasi pauruṣam
29 evaṃ sa rājā puruṣo māmaṃ bhūtvātha kārdamiḥ
   trailokyasundarī nārī māsam ekam ilābhavat

Book 7
Chapter 79

 1 tāṃ kathām ilasaṃbaddhāṃ rāmeṇa samudīritām
  lakṣmaṇo bharataś caiva śrutvā paramavismitau
 2 tau rāmaṃ prāñjalībhūtvā tasya rājño mahātmanaḥ
  vistaraṃ tasya bhāvasya tadā papracchatuḥ punaḥ
 3 kathaṃ sa rājā strībhūto vartayām āsa durgatim
  puruṣo vā yadā bhūtaḥ kāṃ vṛttiṃ vartayaty asau
 4 tayos tad bhāṣitaṃ śrutvā kautūhalasamanvitam
  kathayām āsa kākutṣṭhas tasya rājño yathā gatam
 5 tam eva prathamaṃ māsaṃ strībhūtvā lokasundarī
  tābhiḥ parivṛtā strībhir ye 'sya pūrvaṃ padānugāḥ
 6 tat kānanaṃ vigāhyāśu vijahre lokasundarī
  drumagulmalatākīrṇaṃ padbhyāṃ padmadalekṣaṇā
 7 vāhanāni ca sarvāṇi saṃtyaktvā vai samantataḥ
  parvatābhogavivare tasmin reme ilā tadā
 8 atha tasmin vanoddeśe parvatasyāvidūrataḥ
  saraḥ suruciraprakhyaṃ nānāpakṣigaṇāyutam
 9 dadarśa sā ilā tasmin budhaṃ somasutaṃ tadā
  jvalantaṃ svena vapuṣā pūrṇaṃ somam ivoditam
 10 tapantaṃ ca tapas tīvram ambhomadhye durāsadam
   yaśak saraṃ kāmagamaṃ tāruṇye paryavasthitam
11 sā taṃ jalāśayaṃ sarvaṃ kṣobhayām āsa vismitā
   saha taiḥ pūra puruṣaiḥ strībhūtai raghunandana
12 budhas tu tāṃ nirīkṣyaiva kāmabāṇābhipīḍitaḥ
   nopalebhe tadātmānaṃ cacāla ca tadāmbhasi
13 ilāṃ nirīkṣamāṇaḥ sa trailokyābhyadhikāṃ śubhām
   cintāṃ samabhyatikrāmat kā nv iyaṃ devatādhikā
14 na devīṣu na nāgīṣu nāsurīṣv apsaraḥsu ca
   dṛṣṭapūrvā mayā kā cid rūpeṇaitena śobhitā
15 sadṛśīyaṃ mama bhaved yadi nānyaparigrahā
   iti buddhiṃ samāsthāya jalāt sthalam upāgamat
16 sa āśramaṃ samupāgamya catasraḥ pramadās tataḥ
   śabdāpayata dharmātmā tāś cainaṃ ca vavandire
17 sa tāḥ papraccha dharmātma kasyaiṣā lokasundarī
   kimartham āgatā ceha satyam ākhyāta māciram
18 śubhaṃ tu tasya tadvākyaṃ madhuraṃ madhurākṣaram
   śrutvā tu tāḥ striyaḥ sarvā ūcur madhurayā girā
19 asmākam eṣā suśroṇī prabhutve vartate sadā
   apatiḥ kānanānteṣu sahāsmābhir aṭaty asau
20 tad vākyam avyaktapadaṃ tāsāṃ strīṇāṃ niśamya tu
   vidyām āvartanīṃ puṇyām āvartayata sa dvijaḥ
21 so 'rthaṃ viditvā nikhilaṃ tasya rājño yathāgatam
   sarvā eva striyas tāś ca babhāṣe munipuṃgavaḥ
22 atra kiṃ puruṣā bhadrā avasañ śailarodhasi
   vatsyathāsmin girau yūyam avakāśo vidhīyatām
23 mūlaputraphalaiḥ sarvā vartayiṣyatha nityadā
   striyaḥ kimpuruṣān nāma bhartṝn samupalapsyatha
24 tāḥ śrutvā somaputrasya vācaṃ kiṃpuruṣīkṛtāḥ
   upāsāṃ cakrire śailaṃ bahvyas tā bahudhā tadā

Book 7
Chapter 80

 1 śrutvā kimpuruṣotpattiṃ lakṣmaṇo bharatas tadā
  āścaryam iti cābrūtām ubhau rāmaṃ janeśvaram
 2 atha rāmaḥ kathām etāṃ bhūya eva mahāyaśāḥ
  kathayām āsa dharmātmā prajāpatisutasya vai
 3 sarvās tā vidrutā dṛṣṭvā kiṃnarīr ṛṣisattamaḥ
  uvāca rūpasaṃpannāṃ tāṃ striyaṃ prahasann iva
 4 somasyāhaṃ sudayitaḥ sutaḥ surucirānane
  bhajasva māṃ varārohe bhaktyā snigdhena cakṣuṣā
 5 tasya tadvacanaṃ śrutvā śūnye svajanavarjitā
  ilā suruciraprakhyaṃ pratyuvāca mahāgraham
 6 ahaṃ kāmakarī saumya tavāsmi vaśavartinī
  praśādhi māṃ somasuta yathecchasi tathā kuru
 7 tasyās tad adbhutaprakhyaṃ śrutvā harṣasamanvitaḥ
  sa vai kāmī saha tayā reme candramasaḥ sutaḥ
 8 budhasya mādhavo māsas tām ilāṃ rucirānanām
  gato ramayato 'tyarthaṃ kṣaṇavat tasya kāminaḥ
 9 atha māse tu saṃpūrṇe pūrṇendusadṛśānanaḥ
  prajāpatisutaḥ śrīmāñ śayane pratyabudhyata
 10 so 'paśyat somajaṃ tatra tapyantaṃ salilāśaye
   ūrdhvabāhuṃ nirālambaṃ taṃ rājā pratyabhāṣata
11 bhagavan parvataṃ durgaṃ praviṣṭo 'smi sahānugaḥ
   na ca paśyāmi tat sainyaṃ kva nu te māmakā gatāḥ
12 tac chrutvā tasya rājarṣer naṣṭasaṃjñasya bhāṣitam
   pratyuvāca śubhaṃ vākyaṃ sāntvayan parayā girā
13 aśmavarṣeṇa mahatā bhṛtyās te vinipātitāḥ
   tvaṃ cāśramapade supto vātavarṣabhayārditaḥ
14 samāśvasihi bhadraṃ te nirbhayo vigatajvaraḥ
   phalamūlāśano vīra vasa ceha yathāsukham
15 sa rājā tena vākyena pratyāśvasto mahāyaśāḥ
   pratyuvāca śubhaṃ vākyaṃ dīno bhṛtyajanakṣayāt
16 tyakṣyāmy ahaṃ svakaṃ rājyaṃ nāhaṃ bhṛtyair vinā kṛtaḥ
   vartayeyaṃ kṣaṇaṃ brahman samanujñātum arhasi
17 suto dharmaparo brahmañ jyeṣṭho mama mahāyaśāḥ
   śaśabindur iti khyātaḥ sa me rājyaṃ prapatsyate
18 na hi śakṣyāmy ahaṃ gatvā bhṛtyadārān sukhānvitān
   prativaktuṃ mahātejaḥ kiṃ cid apy aśubhaṃ vacaḥ
19 tathā bruvati rājendre budhaḥ paramam adbhutam
   sāntvapūrvam athovāca vāsas ta iha rocatām
20 na saṃtāpas tvayā kāryaḥ kārdameya mahābala
   saṃvatsaroṣitasyeha kārayiṣyāmi te hitam
21 tasya tadvacanaṃ śrutvā budhasyākliṣṭakarmaṇaḥ
   vāsāya vidadhe buddhiṃ yad uktaṃ brahmavādinā
22 māsaṃ sa strī tadā bhūtvā ramayaty aniśaṃ śubhā
   māsaṃ puruṣabhāvena dharmabuddhiṃ cakāra saḥ
23 tataḥ sa navame māsi ilā somasutātmajam
   janayām āsa suśroṇī purūravasam ātmajam
24 jātamātraṃ tu suśroṇī pitur haste nyaveśayat
   budhasya samavarṇābham ilāputraṃ mahābalam
25 budho 'pi puruṣībhūtaṃ samāśvāsya narādhipam
   kathābhī ramayām āsa dharmayuktābhir ātmavān

Book 7
Chapter 81

 1 tathoktavati rāme tu tasya janma tad adbhutam
  uvāca lakṣmaṇo bhūyo bharataś ca mahāyaśāḥ
 2 sā priyā somaputrasya saṃvatsaram athoṣitā
  akarot kiṃ naraśreṣṭha tat tvaṃ śaṃsitum arhasi
 3 tayos tad vākyamādhuryaṃ niśamya paripṛcchatoḥ
  rāmaḥ punar uvācemāṃ prajāpatisute kathām
 4 puruṣatvaṃ gate śūre budhaḥ paramabuddhimān
  saṃvartaṃ paramodāram ājuhāva mahāyaśāḥ
 5 cyavanaṃ bhṛguputraṃ ca muniṃ cāriṣṭaneminam
  pramodanaṃ modakaraṃ tato durvāsasaṃ munim
 6 etān sarvān samānīya vākyajñas tattvadarśinaḥ
  uvāca sarvān suhṛdo dhairyeṇa susamāhitaḥ
 7 ayaṃ rājā mahābāhuḥ kardamasya ilaḥ sutaḥ
  jānītainaṃ yathā bhūtaṃ śreyo hy asya vidhīyatām
 8 teṣāṃ saṃvadatām eva tam āśramam upāgamat
  kardamaḥ sumahātejā dvijaiḥ saha mahātmabhiḥ
 9 pulastyaś ca kratuś caiva vaṣaṭkāras tathaiva ca
  oṃkāraś ca mahātejās tam āśramam upāgaman
 10 te sarve hṛṣṭamanasaḥ parasparasamāgame
   hitaiṣiṇo bāhli pateḥ pṛthag vākyam athābruvan
11 kardamas tv abravīd vākyaṃ sutārthaṃ paramaṃ hitam
   dvijāḥ śṛṇuta madvākyaṃ yac chreyaḥ pārthivasya hi
12 nānyaṃ paśyāmi bhaiṣajyam antareṇa vṛṣadhvajam
   nāśvamedhāt paro yajñaḥ priyaś caiva mahātmanaḥ
13 tasmād yajāmahe sarve pārthivārthe durāsadam
   kardamenaivam uktās tu sarva eva dvijarṣabhāḥ
   rocayanti sma taṃ yajñaṃ rudrasyārādhanaṃ prati
14 saṃvartasya tu rājarṣiḥ śiṣyaḥ parapuraṃjayaḥ
   marutta iti vikhyatas taṃ yajñaṃ samupāharat
15 tato yajño mahān āsīd budhāśramasamīpataḥ
   rudraś ca paramaṃ toṣam ājagāma mahāyaśāḥ
16 atha yajñasamāptau tu prītaḥ paramayā mudā
   umāpatir dvijān sarvān uvācedam ilāṃ prati
17 prīto 'smi hayamedhena bhaktyā ca dvijasattamāḥ
   asya bāhlipateś caiva kiṃ karomi priyaṃ śubham
18 tathā vadati deveśe dvijās te susamāhitāḥ
   prasādayanti deveśaṃ yathā syāt puruṣas tv ilā
19 tataḥ prītamanā rudraḥ puruṣatvaṃ dadau punaḥ
   ilāyai sumahātejā dattvā cāntaradhīyata
20 nivṛtte hayamedhe tu gate cādarśanaṃ hare
   yathāgataṃ dvijāḥ sarve agacchan dīrghadarśinaḥ
21 rājā tu bāhlim utsṛjya madhyadeśe hy anuttamam
   niveśayām āsa puraṃ pratiṣṭhānaṃ yaśaskaram
22 śaśabindus tu rājāsīd bāhlyāṃ parapuraṃjayaḥ
   pratiṣṭhāna ilo rājā prajāpatisuto balī
23 sa kāle prāptavāṁl lokam ilo brāhmam anuttamam
   ailaḥ purūravā rājā pratiṣṭhānam avāptavān
24 īdṛśo hy aśvamedhasya prabhāvaḥ puruṣarṣabhau
   strībhūtaḥ pauruṣaṃ lebhe yac cānyad api durlabham

Book 7
Chapter 82

 1 etad ākhyāya kākutstho bhrātṛhyām amitaprabhaḥ
  lakṣmaṇaṃ punār evāha dharmayuktam idaṃ vacaḥ
 2 vasiṣṭhaṃ vāmadevaṃ ca jābālim atha kaśyapam
  dvijāṃś ca sarvapravarān aśvamedhapuraskṛtān
 3 etān sarvān samāhūya mantrayitvā ca lakṣmaṇa
  hayaṃ lakṣmaṇasaṃpannaṃ vimokṣyāmi samādhinā
 4 tad vākyaṃ rāghaveṇoktaṃ śrutvā tvaritavikramaḥ
  dvijān sarvān samāhūya darśayām āsa rāghavam
 5 te dṛṣṭvā devasaṃkāśaṃ kṛtapādābhivandanam
  rāghavaṃ sudurādharṣam āśīrbhiḥ samapūjayan
 6 prāñjalis tu tato bhūtvā rāghavo dvijasāttamān
  uvāca dharmasaṃyuktam aśvamedhāśritaṃ vacaḥ
 7 sa teṣāṃ dvijamukhyānāṃ vākyam adbhutadarśanam
  aśvamedhāśritaṃ śrutvā bhṛśaṃ prīto 'bhavat tadā
 8 vijñāya tu mataṃ teṣāṃ rāmo lakṣmaṇam abravīt
  preṣayasva mahābāho sugrīvāya mahātmane
 9 śīghraṃ mahadbhir haribhir bahibhiś ca tadāśrayaiḥ
  sārdham āgaccha bhadraṃ te anubhoktuṃ makhottamam
 10 vibhīṣaṇaś ca rakṣobhiḥ kāmagair bahubhir vṛtaḥ
   aśvamedhaṃ mahābāhuḥ prāpnotu laghuvikramaḥ
11 rājānaś ca naravyāghra ye me priyacikīrṣavaḥ
   sānugāḥ kṣipram āyāntu yajñabhūmim anuttamām
12 deśāntaragatā ye ca dvijā dharmaparāyaṇāḥ
   nimantrayasva tān sarvān aśvamedhāya lakṣmaṇa
13 ṛṣayaś cā mahābāho āhūyantāṃ tapodhanāḥ
   deśāntaragatā ye ca sadārāś ca maharṣayaḥ
14 yajñavāṭaś ca sumahān gomatyā naimiṣe vane
   ājñāpyatāṃ mahābāho tad dhi puṇyam anuttamam
15 śataṃ vāhasahasrāṇāṃ taṇḍulānāṃ vapuṣmatām
   ayutaṃ tilamudgasya prayātv agre mahābala
16 suvarṇakoṭyo bahulā hiraṇyasya śatottarāḥ
   agrato bharataḥ kṛtvā gacchatv agre mahāmatiḥ
17 antarāpaṇavīthyaś ca sarvāṃś ca naṭanartakān
   naigamān bālavṛddhāṃś ca dvijāṃś ca susamāhitān
18 karmāntikāṃś ca kuśalāñ śilpinaś ca supaṇḍitān
   mātaraś caiva me sarvāḥ kumārāntaḥpurāṇi ca
19 kāñcanīṃ mama patnīṃ ca dīkṣārhāṃ yajñakarmaṇi
   agrato bharataḥ kṛtvā gacchatv agre mahāmatiḥ

Book 7
Chapter 83

1 tat sarvam akhilenāśu prasthāpya bharatāgrajaḥ
  hayaṃ lakṣmaṇasaṃpannaṃ kṛṣṇasāraṃ mumoca ha
 2 ṛtvigbhir lakṣmaṇaṃ sārdham aśve ca viniyujya saḥ
  tato 'bhyagacchat kākutsthaḥ saha sainyena naimiṣam
 3 yajñavāṭaṃ mahābāhur dṛṣṭvā paramam adbhutam
  praharṣam atulaṃ lebhe śrīmān iti ca so 'bravīt
 4 naimiṣe vasatas tasya sarva eva narādhipāḥ
  ājagmuḥ sarvarāṣṭrebhyas tān rāmaḥ pratyapūjayat
 5 upakāryān mahārhāṃś ca pārthivānāṃ mahātmanām
  sānugānāṃ naraśreṣṭho vyādideśa mahādyutiḥ
 6 annapānāni vastrāṇi sānugānāṃ mahātmanām
  bharataḥ saṃdadāv āśu śatrughnasahitas tadā
 7 vānarāś ca mahātmānaḥ sugrīvasahitās tadā
  viprāṇāṃ praṇatāḥ sarve cakrire pariveṣaṇam
 8 vibhīṣaṇaś ca rakṣobhiḥ sragvibhir bahubhir vṛtaḥ
  ṛṣīṇām ugratapasāṃ kiṃkaraḥ paryupasthitaḥ
 9 evaṃ suvihito yajño hayamedho 'bhyavartata
  lakṣmaṇenābhiguptā ca hayacaryā pravartitā
 10 nānyaḥ śabdo 'bhavat tatra hayamedhe mahātmanaḥ
   chandato dehi visrabdho yāvat tuṣyanti yācakāḥ
   tāvad vānararakṣobhir dattam evābhyadṛśyata
11 na kaś cin malinas tatra dīno vāpy atha vā kṛśaḥ
   tasmin yajñavare rājño hṛṣṭapuṣṭajanāvṛte
12 ye ca tatra mahātmāno munayaś cirajīvinaḥ
   nāsmaraṃs tādṛśaṃ yajñaṃ dānaughasamalaṃkṛtam
13 rajatānāṃ suvarṇānāṃ ratnānām atha vāsasām
   aniśaṃ dīyamānānāṃ nāntaḥ samupadṛśyate
14 na śakrasya na somasya yamasya varuṇasya vā
   īdṛśo dṛṣṭapūrvo na evam ūcus tapodhanāḥ
15 sarvatra vānarās tasthuḥ sarvatraiva ca rākṣasāḥ
   vāso dhanāni kāmibhyaḥ pūrṇahastā dadur bhṛśam
16 īdṛśo rājasiṃhasya yajñaḥ sarvaguṇānvitaḥ
   saṃvatsaram atho sāgraṃ vartate na ca hīyate

Book 7
Chapter 84

 1 vartamāne tathābhūte yajñe paramake 'dbhute
  saśiṣya ājagāmāśu vālmīkir munipuṃgavaḥ
 2 sa dṛṣṭvā divyasaṃkāśaṃ yajñam adbhutadarśanam
  ekānte ṛṣivāṭānāṃ cakāra uṭajāñ śubhān
 3 sa śiṣyāv abravīd dhṛṣṭo yuvāṃ gatvā samāhitau
  kṛtsnaṃ rāmāyaṇaṃ kāvyaṃ gāyatāṃ parayā mudā
 4 ṛṣivāṭeṣu puṇyeṣu brāhmaṇāvasatheṣu ca
  rathyāsu rājamārgeṣu pārthivānāṃ gṛheṣu ca
 5 rāmasya bhavanadvāri yatra karma ca vartate
  ṛtvijām agrataś caiva tatra geyaṃ viśeṣataḥ
 6 imāni ca phalāny atra svādūni vividhāni ca
  jātāni parvatāgreṣu āsvādyāsvādya gīyatām
 7 na yāsyathaḥ śramaṃ vatsau bhakṣayitvā phalāni vai
  mūlāni ca sumṛṣṭāni nagarāt parihāsyatha
 8 yadi śabdāpayed rāmaḥ śravaṇāya mahīpatiḥ
  ṛṣīṇām upaviṣṭānāṃ tato geyaṃ pravartatām
 9 divase viṃśatiḥ sargā geyā vai parayā mudā
  pramāṇair bahubhis tatra yathoddiṣṭaṃ mayā purā
 10 lobhaś cāpi na kartavyaḥ svalpo 'pi dhanakāṅkṣayā
   kiṃ dhanenāśramasthānāṃ phalamūlopabhoginām
11 yadi pṛcchet sa kākutstho yuvāṃ kasyeti dārakau
   vālmīker atha śiṣyau hi brūtām evaṃ narādhipam
12 imās tantrīḥ sumadhurāḥ sthānaṃ vā pūrvadarśitam
   mūrchayitvā sumadhuraṃ gāyetāṃ vigatajvarau
13 ādiprabhṛti geyaṃ syān na cāvajñāya pārthivam
   pitā hi sarvabhūtānāṃ rājā bhavati dharmataḥ
14 tad yuvāṃ hṛṣṭamanasau śvaḥ prabhāte samādhinā
   gāyetāṃ madhuraṃ geyaṃ tantrīlayasamanvitam
15 iti saṃdiśya bahuśo muniḥ prācetasas tadā
   vālmīkiḥ paramodāras tūṣṇīm āsīn mahāyaśāḥ
16 tām adbhutāṃ tau hṛdaye kumārau; niveśya vāṇīm ṛṣibhāṣitāṃ śubhām
   samutsukau tau sukham ūṣatur niśāṃ; yathāśvinau bhārgavanītisaṃskṛtau

Book 7
Chapter 85

 1 tau rajanyāṃ prabhātāyāṃ snātau hutahutāśanau
  yathoktam ṛṣiṇā pūrvaṃ tatra tatrābhyagāyatām
 2 tāṃ sa śuśrāva kākutsthaḥ pūrvacaryāṃ tatas tataḥ
  apūrvāṃ pāṭhya jātiṃ ca geyena samalaṃkṛtām
 3 pramāṇair bahubhir baddhāṃ tantrīlayasamanvitām
  bālābhyāṃ rāghavaḥ śrutvā kautūhalaparo 'bhavat
 4 atha karmāntare rājā samānīya mahāmunīn
  pārthivāṃś ca naravyāghraḥ paṇḍitān naigamāṃs tathā
 5 paurāṇikāñ śabdavito ye ca vṛddhā dvijātayaḥ
  etān sarvān samānīya gātārau samaveśayat
 6 hṛṣṭā ṛṣigaṇās tatra pārthivāś ca mahaujasaḥ
  pibanta iva cakṣurbhyāṃ rājānaṃ gāyakau ca tau
 7 parasparam athocus te sarva eva samaṃ tataḥ
  ubhau rāmasya sadṛśau bimbād bimbam ivoddhṛtau
 8 jaṭilau yadi na syātāṃ na valkaladharau yadi
  viśeṣaṃ nādhigacchāmo gāyato rāghavasya ca
 9 teṣāṃ saṃvadatām evaṃ śrotṝṇāṃ harṣavardhanam
  geyaṃ pracakratus tatra tāv ubhau munidārakau
 10 tataḥ pravṛttaṃ madhuraṃ gāndharvam atimānuṣam
   na ca tṛptiṃ yayuḥ sarve śrotāro geya saṃpadā
11 pravṛttam āditaḥ pūrvaṃ sargān nāradadarśanāt
   tataḥ prabhṛti sargāṃś ca yāvadviṃśaty agāyatām
12 tato 'parāhṇasamaye rāghavaḥ samabhāṣata
   śrutvā viṃśatisargāṃs tān bharataṃ bhrātṛvatsalaḥ
13 aṣṭādaśa sahasrāṇi suvarṇasya mahātmanoḥ
   dadasva śīghraṃ kākutstha bālayor mā vṛthā śramaḥ
14 dīyamānaṃ suvarṇaṃ tan nāgṛhṇītāṃ kuśīlavau
   ūcatuś ca mahātmānau kim aneneti vismitau
15 vanyena phalamūlena niratu svo vanaukasau
   suvarṇena hiraṇyena kiṃ kariṣyāvahe vane
16 tathā tayoḥ prabruvatoḥ kautūhalasamanvitāḥ
   śrotāraś caiva rāmaś ca sarva eva suvismitāḥ
17 tasya caivāgamaṃ rāmaḥ kāvyasya śrotum utsukaḥ
   papraccha tau mahātejās tāv ubhau munidārakau
18 kiṃpramāṇam idaṃ kāvyaṃ kā pratiṣṭhā mahātmanaḥ
   kartā kāvyasya mahataḥ ko vāsau munipuṃgavaḥ
19 pṛcchantaṃ rāghavaṃ vākyam ūcatur munidārakau
   vālmīkir bhagavān kartā saṃprāpto yajñasaṃnidhim
   yenedaṃ caritaṃ tubhyam aśeṣaṃ saṃpradarśitam
20 ādiprabhṛti rājendra pañcasarga śatāni ca
   pratiṣṭhā jīvitaṃ yāvat tāvad rājañ śubhāśubham
21 yadi buddhiḥ kṛtā rājañ śravaṇāya mahāratha
   karmāntare kṣaṇī hūtas tac chṛṇuṣva sahānujaḥ
22 bāḍham ity abravīd rāmas tau cānujñāpya rāghavam
   prahṛṣṭau jagmatur vāsaṃ yatrāsau munipuṃgavaḥ
23 rāmo 'pi munibhiḥ sārdhaṃ pārthivaiś ca mahātmabhiḥ
   śrutvā tad gītamādhuryaṃ karmaśālām upāgamat

Book 7
Chapter 86

 1 rāmo bahūny ahāny eva tad gītaṃ paramādbhutam
  śuśrāva munibhiḥ sārdhaṃ rājabhiḥ saha vānaraiḥ
 2 tasmin gīte tu vijñāya sītāputrau kuśīlavau
  tasyāḥ pariṣado madhye rāmo vacanam abravīt
 3 madvaco brūta gacchadhvam iti bhagavato 'ntikam
 4 yadi śuddhasamācārā yadi vā vītakalmaṣā
  karotv ihātmanaḥ śuddhim anumānya mahāmunim
 5 chandaṃ munes tu vijñāya sītāyāś ca manogatam
  pratyayaṃ dātukāmāyās tataḥ śaṃsata me laghu
 6 śvaḥ prabhāte tu śapathaṃ maithilī janakātmajā
  karotu pariṣanmadhye śodhanārthaṃ mameha ca
 7 śrutvā tu rāghavasyaitad vacaḥ paramam adbhutam
  dūtāḥ saṃprayayur vāṭaṃ yatrāste munipuṃgavaḥ
 8 te praṇamya mahātmānaṃ jvalantam amitaprabham
  ūcus te rāma vākyāni mṛdūni madhurāṇi ca
 9 teṣāṃ tad bhāṣitaṃ śrutvā rāmasya ca manogatam
  vijñāya sumahātejā munir vākyam athābravīt
 10 evaṃ bhavatu bhadraṃ vo yathā tuṣyati rāghavaḥ
   tathā kariṣyate sītā daivataṃ hi patiḥ striyāḥ
11 tathoktā muninā sarve rāmadūtā mahaujasaḥ
   pratyetya rāghavaṃ sarve munivākyaṃ babhāṣire
12 tataḥ prahṛṣṭaḥ kākutsthaḥ śrutvā vākyaṃ mahātmanaḥ
   ṛṣīṃs tatra sametāṃś ca rājñaś caivābhyabhāṣata
13 bhagavantaḥ saśiṣyā vai sānugaś ca narādhipāḥ
   paśyantu sītāśapathaṃ yaś caivānyo 'bhikāṅkṣate
14 tasya tadvacanaṃ śrutvā rāghavasya mahātmanaḥ
   sarveṣam ṛṣimukhyānāṃ sādhuvādo mahān abhūt
15 rājānaś ca mahātmānaḥ praśaṃsanti sma rāghavam
   upapannaṃ naraśreṣṭha tvayy eva bhuvi nānyataḥ
16 evaṃ viniścayaṃ kṛtvā śvobhūta iti rāghavaḥ
   visarjayām āsa tadā sarvāṃs tāñ śatrusūdanaḥ

Book 7
Chapter 87

 1 tasyāṃ rajanyāṃ vyuṣṭāyāṃ yajñavāṭagato nṛpaḥ
  ṛṣīn sarvān mahātejāḥ śabdāpayati rāghavaḥ
 2 vasiṣṭho vāmadevaś ca jābālir atha kāśyapaḥ
  viśvāmitro dīrghatapā durvāsāś ca mahātapāḥ
 3 agastyo 'tha tathāśaktir bhārgavaś caiva vāmanaḥ
  mārkaṇḍeyaś ca dīrghāyur maudgalyaś ca mahātapāḥ
 4 bhārgavaś cyavanaś caiva śatānandaś ca dharmavit
  bharadvājaś ca tejasvī agniputraś ca suprabhaḥ
 5 ete cānye ca munayo bahavaḥ saṃśitavratāḥ
  rājānaś ca naravyāghrāḥ sarva eva samāgatāḥ
 6 rākṣasāś ca mahāvīryā vānarāś ca mahābalāḥ
  samājagmur mahātmānaḥ sarva eva kutūhalāt
 7 kṣatriyāś caiva vaiśyāś ca śūdrāś caiva sahasraśaḥ
  sītāśapathavīkṣārthaṃ sarva eva samāgatāḥ
 8 tathā samāgataṃ sarvam aśvabhūtam ivācalam
  śrutvā munivaras tūrṇaṃ sasītaḥ samupāgamat
 9 tam ṛṣiṃ pṛṣṭhataḥ sītā sānvagacchad avāṅmukhī
  kṛtāñjalir bāṣpagalā kṛtvā rāmaṃ manogatam
 10 tāṃ dṛṣṭvā śrīm ivāyāntīṃ brahmāṇam anugāminīm
   vālmīkeḥ pṛṣṭhataḥ sītāṃ sādhukāro mahān abhūt
11 tato halahalā śabdaḥ sarveṣām evam ābabhau
   duḥkhajena viśālena śokenākulitātmanām
12 sādhu sīteti ke cit tu sādhu rāmeti cāpare
   ubhāv eva tu tatrānye sādhu sādhv iti cābruvan
13 tato madhyaṃ janaughānāṃ praviśya munipuṃgavaḥ
   sītāsahāyo vālmīkir iti hovāca rāghavam
14 iyaṃ dāśarathe sītā suvratā dharmacāriṇī
   apāpā te parityaktā mamāśramasamīpataḥ
15 lokāpavādabhītasya tava rāma mahāvrata
   pratyayaṃ dāsyate sītā tām anujñātum arhasi
16 imau ca jānakī putrāv ubhau ca yamajātakau
   sutau tavaiva durdharṣo satyam etad bravīmi te
17 pracetaso 'haṃ daśamaḥ putro rāghavanandana
   na smarāmy anṛtaṃ vākyaṃ tathemau tava putrakau
18 bahuvarṣasahasrāṇi tapaścaryā mayā kṛtā
   tasyāḥ phalam upāśnīyām apāpā maithilī yathā
19 ahaṃ pañcasu bhūteṣu manaḥṣaṣṭheṣu rāghava
   vicintya sītāṃ śuddheti nyagṛhṇāṃ vananirjhare
20 iyaṃ śuddhasamācārā apāpā patidevatā
   lokāpavādabhītasya dāsyati pratyayaṃ tava

Book 7
Chapter 88

1 vālmīkinaivam uktas tu rāghavaḥ pratyabhāṣata
  prāñjalir jagato madhye dṛṣṭvā tāṃ devavarṇinīm
 2 evam etan mahābhāga yathā vadasi dharmavit
  pratyayo hi mama brahmaṃs tava vākyair akalmaṣaiḥ
 3 pratyayo hi purā datto vaidehyā surasaṃnidhau
  seyaṃ lokabhayād brahmann apāpety abhijānatā
  parityaktā mayā sītā tad bhavān kṣantum arhati
 4 jānāmi cemau putrau me yamajātau kuśīlavau
  śuddhāyāṃ jagato madhye maithilyāṃ prītir astu me
 5 abhiprāyaṃ tu vijñāya rāmasya surasattamāḥ
  pitāmahaṃ puraskṛtya sarva eva samāgatāḥ
 6 ādityā vasavo rudrā viśve deśā marudgaṇāḥ
  aśvināv ṛṣigandharvā apsarāṇāṃ gaṇās tathā
  sādhyāś ca devāḥ sarve te sarve ca paramarṣayaḥ
 7 tato vāyuḥ śubhaḥ puṇyo divyagandho manoramaḥ
  taṃ janaughaṃ suraśreṣṭho hlādayām āsa sarvataḥ
 8 tad adbhutam ivācintyaṃ nirīkṣante samāhitāḥ
  mānavāḥ sarvarāṣṭrebhyaḥ pūrvaṃ kṛtayuge yathā
 9 sarvān samāgatān dṛṣṭvā sītā kāṣāyavāsinī
  abravīt prāñjalir vākyam adhodṛṣṭir avānmukhī
 10 yathāhaṃ rāghavād anyaṃ manasāpi na cintaye
   tathā me mādhavī devī vivaraṃ dātum arhati
11 tathā śapantyāṃ vaidehyāṃ prādurāsīt tad adbhutam
   bhūtalād utthitaṃ divyaṃ siṃhāsanam anuttamam
12 dhriyamāṇaṃ śirobhis tan nāgair amitavikramaiḥ
   divyaṃ divyena vapuṣā sarvaratnavibhūṣitam
13 tasmiṃs tu dharaṇī devī bāhubhyāṃ gṛhya maithilīm
   svāgatenābhinandyainām āsane copaveṣayat
14 tām āsanagatāṃ dṛṣṭvā praviśantīṃ rasātalam
   puṇyavṛṣṭir avicchinnā divyā sītām avākirat
15 sādhukāraś ca sumahān devānāṃ sahasotthitaḥ
   sādhu sādhv iti vai sīte yasyās te śīlam īdṛśam
16 evaṃ bahuvidhā vāco hy antarikṣagatāḥ surāḥ
   vyājahrur hṛṣṭamanaso dṛṣṭvā sītāpraveśanam
17 yajñavāṭagatāś cāpi munayaḥ sarva eva te
   rājānaś ca naravyāghrā vismayān noparemire
18 antarikṣe ca bhūmau ca sarve sthāvarajaṅgamāḥ
   dānavāś ca mahākāyāḥ pātāle pannagādhipāḥ
19 ke cid vineduḥ saṃhṛṣṭāḥ ke cid dhyānaparāyaṇāḥ
   ke cid rāmaṃ nirīkṣante ke cit sītām acetanāḥ
20 sītāpraveśanaṃ dṛṣṭvā teṣām āsīt samāgamaḥ
   taṃ muhūrtam ivātyarthaṃ sarvaṃ saṃmohitaṃ jagat